Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin Kapsamı Nedir?

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin Kapsamı Nedir? Sözleşme ve sözleşmeye yapılan ek protokollar, Birleşmiş Milletlerce kabul edilen sözleşmelerde Medeni ve Siyasi Haklar denilen ve Anayasamızca kişi haklan ve Siyasal Haklar adı altında düzenlenen hak ve özgürlüklerin bir bölümünü içermektedir. Avrupa Konseyi, sosyal hakları ayrı bir mekanizma içinde ele almıştır. Güvence altına alman hakların büyük bir bölümü sözleşmede, bir bölümü de sonradan çıkarılan protokollarda yer almış ve kapsamı zaman içinde genişletilmiştir.

Sözleşme ve eklerinde yeralan haklar sınırlı olduğu gibi, öngörülen hakların çeşitleri ve öğeleri de ayrıntılı bir biçimde düzenlenmemiştir. Bu açıdan sözleşme, tüm hak ve özgürlükleri kapsamamakta ve güvence altına almamaktadır. Sözleşme ve protokollarda yer alan hak ve özgürlükler oldukça sınırlıdır. Batı demokrasisinin ulaştığı düzeyin altındadır. Buna karşın, Sözleşme ve eklerinin güvence altına aldığı hak ve özgürlükler, sınırlı da olsa, uluslararası bir güvenceye bağlanmış ve bireye, özgürlüğünü çiğneyen devletten yakınabilmesine olanak sağlanmıştır. Bu, küçümsenmeyecek bir olgudur.

Sözleşme ve ek protorollarda yer alan hak ve özgürlükler aşağıdaki gibi sıralanabilir. Bu sıralamada, Sözleşme veya protokolların ilgili maddesi ile Anayasamızın ilgili maddesi tırnak içinde gösterilmiştir.

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Maddeleri

Sözleşme, 4 Kasım 1950 de Roma’da imza edilmiş ve 3 Eylül 1952 de yürürlüğe girmiştir. Sözleşme, 18 Mayıs 1954 de Türkiye tarafından onaylanmıştır. Sözleşmede, aşağıdaki haklar yer almıştır:
– Yaşama hakkı (S. 2 Any. 17).
– İşkence yapma, insanlık dışı ve onur kırıcı davranışta bulunma ve ceza verme yasağı (S. 3 Any. 17/3).
– Kölelik, kulluk, zorla çalıştırma ve angarya yasağı (S. 4  Any. 18).
– Özgürlük ve kişi güvenliği hakkı (S. 5 Any. 19).
– Adil yargılanma hakkı (S. 6  Any, 138, 140, 141).
– Suç ve cezaların hukukiliği (S. 7 – Any. 38/1).
– Özel yaşantıya ve aile yaşantısına, konut ve haberleşme özgürlüğüne saygı hakkı (S. 8  Any. 20, 21, 22).
– Düşünce, vicdan ve din özgürlüğü (S. 9  Any. 24, 25).
– Düşünceyi açıklama özgürlüğü (S. 10  Any. 26).
– Toplantı yapma ve dernek (sendika) kurma özgürlüğü (S. 11  Any. 33, 34, 51).
– Evlenme ve aile kurma hakkı (S. 12  Any. 41).
– Hak arama özgürlüğü (S. 13  Any. 36, 40).

1. Protokol

Bu Protokol, 20 Mart 1952 de Paris’te imza edilmiş ve 18 Mart 1954 de yürürlüğe girmiş ve 18 Mayıs 1954 tarihinde Türkiye tarafından onaylanmıştır. Bu protokolla, sözleşmeye üç önemli hak eklenmiştir.
– Mülkiyet hakkı (P. 1 – Any. 35).
– Eğitim ve öğrenim hakkı (P. 2 – Any. 42).
– Serbest seçim yapma hakkı (P. 3 – Any. 67).

Türkiye, bu protokolü onaylarken eğitimle ilgili 2. maddesine, bir çok ülkeler gibi, çekince koymuştur. Türkiye 430 sayılı Tevhidi Tedrisat (Kanunu) kurallarının saklı olduğunu belirtmiştir.

4. Protokol

Bu Protokol, 16 Eylül 1963 de Strasbourg’da imzalanmış ve 2 Mayıs 1968 de yürürlüğe girmiştir. Türkiye bu protokolü 19 Eylül 1992 de imzalanmış henüz onaylanmamıştır. Bu protokolda aşağıdaki haklar yer almıştır.
– Sözleşmeden doğan bir yükümlülük için, kişi özgürlüğünü kısıtlama yasağı (P. 1).
– Serbestçe dolaşma ve konutunu seçme hakkı. (P. 2 – Any. 23).
– Vatandaşların sınırdışı edilmesi ve ülkeye girmelerinin engellenmesi yasağı (P. 3 – Any. 23/6).
– Yabancıların topluca sımrdışı edilmeleri yasağı (P. 4 – Any. 16).

6. Protokol

Bu Protokol, 28 Nisan 1983 de Strasbourg’da imzalanmış ve 1 Mart 1985 de yürürlüğe girmiştir. Bu protokol ile ölüm cezası kaldırılmıştır. Kimse ölüm cezasına mahkûm edilemez ve ölüm cezası yerine getirilemez.

Türkiye bu protokola katılmamıştır.

7. Protokol

Bu protokol, 22 Kasım 1984 de Strasbourg’da imzalanmış ve 1.11.1988 de yürürlüğe girmiştir. Türkiye’nin de 14 Mart 1985 de imzaladığı ve henüz onaylamadığı bu protokol, üye devletlerin ülkesinde bulunan yabancıların haklarına ve yargılama hukukuna ilişkin bazı hakları içermektedir.

– Bir ülkede yasal olarak bulunan yabancının, keyfi olarak sınırdışı edilmesi yasağı (P. 1 – Any. 16).
– Bir suçtan hüküm giyen kimsenin, üst mahkemeye başvurma hakkı (P. 2).
– Haksız hüküm giyen kişiye tazminat ödenmesi (P. 3).
– Aynı suçtan dolayı, yeniden yargılama yasağı (P. 4).
– Evlilikte, eşlere hak eşitliği (P. 5).