Fransız dilbilimcisi Martinet (Saint-Albans-des- Vülards, Savoie, 1908). Ortaöğrenimini Paris’te yaptıktan sonra, Sorbonne Üniversitesi’nde İngilizce ve almanca konularında uzmanlaşan Andre Martinet 1932-1933 yıllarında College de France’ta A. Meillet’nin (1866-1936) yönetiminde başladığı doktora tezi çalışmasını, Meillet’nin ölümünden sonra 1937’de savundu: La gemination consonantique d’origine expressive dans les langues germaniques (Germen Dillerinde Anlatımsal Kökenli Ünsüz İkizlenmesi). Aynı yıl içinde ikinci bir doktora tezi çalışması (La phonologie du mot endanois [Danca Sözcüğün Sesbilimsel) yapan Andre Martinet 1938’de Ecole Pratique des Hautes Etudes’ün Sesbilim Bölümü başkanlığına getirüdi. 1932-1938 yüları arasında Prag Dilbilim Çevresi’nin önde gelen temsilcilerinden sesbilimci N. Trubetskoy ile bağlantı kurdu ve gene aynı dönemde (Danimarka’da bulunduğu yıllarda) Kopenhag Dilbilim Çevresi’nin, özellikle de bu çevrenin kurucularından L. Hjelmslev’in etkinliklerini yalandan izledi. İkinci Dünya savaşı yıllarında tutsak düşerek kaldığı kampta bulunan Fransızların konuşmalarını inceledi ve bu konudaki çalışmasını 1945 ’te La prononcia tion du français contemporain (Çağdaş Fransızcamn Telaffuzu) adıyla yayımladı. 1946’da A.B.D’ne giden dilbilimci aynı yıl New York’ta Word adlı derginin yönetimini üstlendi (bu dübilim dergisini 1960 yıllarına kadar yönetti), 1947’de Columbia Üniversitesi’ne dilbilim profesörü olarak atandı. A.B.D’nde bulunduğu süre içinde E.Sapir ile L. Bloomfield’in görüşlerüıden kaynaklanan Amerikan yapı]salcılığı’mn gelişmesini yakından izleme olanağı bulan Andre Martinet 1949’da yapısal dilbilim incelemelerinin işlevsel özelliğine dikkati çektiği İngilizce bir kitap yayımladı: Phonology as Functional Phonetics (İşlevsel Sesbilgisi Olarak Sesbilim).
Fransa’ya döndükten sonra Sorbonne Üniversitesi’nin Dilbilim Enstitüsü’nde, Rene Descartes Üniversitesi’nde (Paris V Üniversitesi) ve Ecole Pratique des Hautes Etudes’de dübilim dersleri veren Andr6 Martinet 1955’te, artsüremli sesbilim ’e yönelik önemli bir kuramsal yapıt olan Economie des changements phonetiques (Sesbügisel Değişikliklerin Tutumluluğu), 1960’ta bir genel dilbilim elkitabı olan Elements de linguistique generale’i (Genel Dilbilim İlkeleri), 1962’de gene işlevsellik kavramım ele aldığı A Functional View of Language’ı (Dilin İşlevsel Bir Görünümü) yayımladı, 1965’te çevresindeki araştırmacılarla birlikte La Linguistique dergisini çıkarmaya başladı, 1976’da da yapısal dilbilimin bir kolu olan işlevsel dilbilim ’i yaymak amacıyla Societe İnternationale de Linguistique Fonctionnelle’i (Uluslararası İşlevsel Dübilim Derneği) kurdu. La Linguistique dergisi de bu derneğin resmi yayın organı durumuna geldi.
Andre Martinet, 1980’de Türkiye’ye gelerek İstanbul Üniversitesi’nde ve Ankara’da Türk Dil Kurumu’nda işlevsel dilbilim üstüne konuşmalar yapmıştır.
Dilbilimde İşlevsellik
Dilbilimde özellikle Andre Martinet tarafından sürdürülen işlevselcilik, bir dilbilimsel inceleme yönteminin temelini oluşturur. Bu yöntem, bir doğal dil dizgesindeki öğeleri ve bu öğeler arasındaki bağıntıları bildirişim olgusu içindeki işlevleri açısmdan ele alır. Dolayısıyla işlevselcilik öncelikle ses düzleminde uygulama alam bulmuş ve sesbilim’de yaygınlık kazanmıştır. Andre Martinet ve izleyicilerinin geliştirdikleri işlevsel sesbilim, her doğal dile özgü sesleri belli bir bağlam içindeki işlevlerine göre ve dilin öbür sesleriyle kurdukları bağıntılar açısmdan betimleyip, sınıflandırır. Andre Martinet, genel sesbilim, eşsü- remli sesbilim ve artsüremli sesbilim çalışmaları yapmış, Economie des changements phonetiques’le artsüremli sesbilim ’in ilkelerini ortaya koyarken, yapısal yöntemin tarihsel açıdan da verimli olduğunu göstermeye çalışmıştır.
Andre Martinet’nin bildirişim olgusu açısından ve işlevsel olarak yaklaştığı dil sorununda saptadığı en ilgi çekici özelliklerden biri, çift eklemlilik’ tir.İnsan topluluklarını iletişim kurma gereksinimleri ile en az çaba yasasını kaynaştırdığını ve böylece dilsel tutumluluğun doğduğunu vurgulayan Andre Martinet’ye göre, bir bildirişim aracı olan ve insan deneyinin verilerini kendine özgü bir biçimde düzenleyen diller, çift açıdan eklemlenen dizgelerdir: Birinci eklemleme boyutunda en küçük anlamlı birimler (anlambirimler ya da monemler); ikinci eklemleme boyutundaysa anlamı olmayan en küçük birimler (sesbirimler ya da fonemler) birbirleriyle birleşir. Böylece insanlar, düden dile değişen az sayıdaki sesbirimler ve birkaç bin dolayındaki anlambirimler aracılığıyla sonsuz sayıda deneyim olgusunu anlatabilmektedirler.
Ses düzeyindeki sesbilimsel çalışmalardan sonra tümce düzeyindeki tümcebilim çalışmalarına da yönelen Andre Martinet, birinci eklemleme boyutunda yer alan anlambirimleri de sınıflandırmıştır. Genel olarak sözlüksel anlambirimler’le (sözlükbirimler) dilbilgisel anlambirimler’e (biçimbirimler) ayrılan bu öğeler, tümcedeki işlevleri açısından da üçe ayrılır: Bağımsız anlambirimler; bağımlı anlambirimler; işlevsel anlambirimler. Bunlara ayrıca yüklemsel anlambirimler ile kiplikler eklenir. Andre Martinet’nin işlevselci anlayışı içinde anlambilim’e yönelik çalışmalar yer almaz. Andre Martinet’nin tasarladığı işlevselci yöntem temelde deneyimci- tümdengelimli bir kurama dayanır. Bir başka deyişle, bu yöntem, önsel olarak saptanmış bir kurama değü, olguların deneysel olarak gözlemlenmesinden kaynaklanan verilere dayanır. Andre Martinet öncülüğündeki çalışmalarla gelişen dilbilimsel işlevselcilik anlayışına bağlı olan ve bu anlayışı çeşitli açılardan sürdüren araştırmacılar arasmda özellikle şu adlar sayılabilir: G. Mounin; L.j. Prieto; D. François; F. François; H. VValter; f. Martinet; M. Mahmoudian; A. Bentolila; F. Bentolila; C. Hagege; C. Bureau; C. Tchekoff; vb.
Başlıca Eserleri
La gemination consonantique d’origice expressive dans les langues germaniques (Germen Dillerinde Anlatımsal Kökenli Ünsüz İkizlenmesi, 1937); La prononciation du français contemporain (Çağdaş Fransızcamn Telaffuzu, 1945); Phonology as Functional Phonetics (İşlevsel Sesbilgisi Olarak Sesbilim, 1949); Economie des changements phonetiques (Sesbilgisel Değişikliklerin Tutumluluğu, 1955); Elements de linguistique generale (Genel Dilbilim İlkeleri, 1960); A Functional View of Language (Dilin İşlevsel Bir Görünümü, 1962; bu yapıtın fransızca çevirisi, gözden geçirilmiş olarak 1969’da Langue et Fonction [Dil ve İşlev] adıyla yayımlandı); La linguistique synchronique (Eşsilremli Dilbilim, 1965); Le français sans fard (Yapmacıksız Fransızca, 1969); Dictionnaire de la prononciation Française dans son usage reel (Gerçek Kullanımı İçinde Fransızcanın Telaffuz Sözlüğü, 1973); Studies in Functional Syntax (İşlevsel Sözdizim İncelemeleri, 1975); Grammaire fonctionnelle du français (Fransızcanın İşlevsel Dilbilgisi,1979);Syntaxe generale (Genel Sözdizim,1985).
Son Yorumlar