Levy-Bruhl Kimdir? ve İlkel Düşünüş Üstüne İncelemeler

Fransız felsefecisi ve toplumbilimcisi (Paris, 1857-Paris, 1939).

Ecole Normale Superieure’e girer gir­mez felsefeyle ilgilenmeye başlayan Lucien Levy-Bruhl, 1902’den sonra Paris Edebiyat Fakültesi’nde modern felsefe dersleri verdi ve bu konuda bir kitap yazdı: Histoire de la philosophie moderne en France (Fransa’da Mo­dern Felsefenin Tarihi, 1899). Ayrıca, La Philosophie de Jacobi’yi (jacobi’nin Felsefesi,1894) ve LaPhilosophie d’Auguste Comte (Auguste Gomte’un Fel­sefesi, 1900) adlı incelemeleri yayın­ladı.

1903’te, toplumbilim araştırmaların­da bir dönüm noktası olan La Morale et la Science Des Moeurs’ü (Ahlak ve Töreler Bilimi) bastırdı. Bu kitabmda, ahlak kuralları sistemi ile toplumlarm yapıları arasındaki bağıntıyı gösterdi ve yasaları bulmak için töreleri ince­leyecek ve ahlaksal gerçekliği yönet­meye kalkmak yerine çözümleyecek olan bir bilimin kurulmasını önerdi.

İlkel Düşünüş Üstüne İncelemeler

Levy-Bruhl en önemli iki kitabında (bunlar birbirini tamamlar), yani les Fonctions mentales dans les societes inferieures (İlkel Toplumlarda Zihin­sel İşlevler, 1910) ve La Mentalite primitive’de (İlkel Zihniyet, 1922), Durkheim’ın görüşlerini paylaştı.Gerçekten de Levy-Bruhl, bireysel zihin üs­tünde durmadı ve yalnızca “kolektif tasarımlar”la ilgilendi. Ayrıca, çok sayıda veriye dayanarak toplumsal yaşamda duygusal etkenin önemini ortaya koydu. Kolektif tasarımları, katılım yasasıyla açıklamaya çalıştı (bu yasa açısmdan bir insan hem kendi­sidir, hem de bir başka şeydir). Levy-Bruhl’e göre, ilkel toplumlar hiç­bir şeyi bizim gibi algılamazlar; nedensellik ve çelişki ilkelerini de göz önünde tutmazlar. Onların düşüncesi, mantıköncesi bir düşüncedir; bir başka deyişle bizim mantığımızın ya­salarına ve özellikle özdeşlik ilkesine boyun eğmez.

Levy-Bruhl’ün ilkel düşünüş konusun­daki temel anlayışı çeşitli eleştirilere, karşı koymalara yol açtı. Levy-Bruhl tüm ilkel dünyayı gözden geçiriyor ve daha sonra ilkel düşünüşün karma bir tablosunu sunuyordu. İlkel düşünüş, Çin’in ve Hindistan’ın iyice gelişmiş yerli halkını bile kapsayacak kadar genişti. Ama böylece, bireysel çeşitlenmeleri ihmal etmiş oluyordu. Oysa her toplumda, yalnızca geleneğin alı­şılagelmiş yollarından gidenler değü, geçmişle bağları koparan ve yeni “grup fikirleri” ortaya koyan yol gös­tericiler de vardı. Ayrıca ilkel insan, soyut dile getirişlerinde ve kültürünün dinsel yanlarında akıldışı bir varlık gi­bi görünmesine karşın “uygar” bir in­san kadar keskin bir gözlemleyici ol­maktan ve bu gözlemlerine dayanarak aynı ölçüde sağlam akılyürütmeler yapmaktan da geri kalmıyordu. Levy- Bruhl kimi zaman bu olguyu kabul edi­yor, ama ona sınırlı bir yer vermeye çahşarak yerlilerin becerisinin, bilardo oyuncusuna yol gösteren sezgiye benzer bir sezgiye sahip olduğunu söylüyordu. Nitekim ona göre bilardo oyuncusu, “bir damla geometrik ve mekanik bilmeden, düşünmeye de ge­reksinim duymadan, yapılması gere­ken hareketin hızlı ve şaşmaz sezgisi­ni edinmiş bir kimseydi” (La Mentali­te primitive).

Toplumsal Geleneğin Önemi

Levy-Bruhl, öteki üç kitabında da ay­nı konuyu daha ayrıntılı biçimde ele aldı ve mantıksal düşünce ile ilkel düşünüş arasmdaki farktan çok, ilkel dü­şünüşte duygu yaşamının oynadığı rol üstünde durdu: Le Surnaturel et la nature dans la mentalite primitive (İlkel Zihniyette Doğaüstü ve Doğa, 1931); la Mythologie primitive (İlkel Mitoloji, 1935); L’Experience mystique et les symboles chez les primitifs (İlkellerde Mistik Deneyim ve Simge­ler, 1938). Les Carnets de Levy- Bruhl’den (Levy-Bruhl’ün Not Defter­leri) anlaşıldığına göre, Levy-Bruhl, ikinci kuramından son zamanlarda kuşkuya düşmüş ve ilkel düşünüşle uy­gar düşünüş arasındaki karşıtlığı hafifletmişti. Levy-Bruhl’ün incelemelerinin tartışıl­maz sonucu, deneyim karşısındaki bi­reyin yanıtlarım toplumsal gelene­ğin önemli ölçüde biçimlendirdiğini göstermiş olması ve yalnızca ilkel dü­şünüşte değil, genellikle insan düşün­cesinde bilinçdışı etkenlerin büyük rol oynadığını ortaya koymasıdır.

Hadi Paylaş!