Kurşun Nedir? Fiziksel ve Kimyasal özellikleri

Atom numarası Z = 82, atom ağırlığı M =207,19 ve simgesi Pb olan ele­ment.

Elementleri sınıflandırma çizelgesinin IV b kümesinde yer alan kurşun bu kümedeki en metalsi elementtir. Üç radyoaktif küme, kurşunun 206, 207 ve 208 izotoplarıyla sonuçlanır.

Doğal Hali – Hazırlama Yöntemlari

Eskiçağ’dan beri tanınan metallerden biri olan kurşun,eritme yoluyla çoğun­lukla bir arada bulunduğu gümüşten ayrılabiliyordu. Eski Yunanlılar, gemi­lerini sülyenle (minyum) kaplarlar,Ro­malılar da kurşundan kap ve su boru­ları yapımında yararlanırlardı. Bu arada kurşun büeşiklerinin zehirleme gücü de bilinmekteydi. Kurşun, litosferin yaklaşık % 2.10 “ kadarını oluş­turur. Metali hazırlamak amacıyla iş­letilen maddeler, özellikle galen (PbS), serüzit (PbC03}, anglezit (PbSCh) ve piromorfittir[3Pb₃ (P0₄ )₂₁ PbCl₂ ]. Bu madenler özellikle A.B.D., Meksika, Kanada, İspanya ve Almanya’da çıka­rdır. Kurşun madeninin işlenmesi ku­ru ya da ıslak yöntemle yapılabilir. Kuru yöntemle işlemede, iki yol izle­nir: 1. galen, havada, üçte ikisi PbO kurşun monoksite dönüşecek biçimde kavrulur ve sonra oksidin, aynı zamanda sülfata üstüne kurşun oluştur­mak için sülfür etki ettirilir: 2PbO + PbS – 3Pb + SO2; 2. sülfür havada kavrulur ve PbO kurşun monoksit.CO karbon monoksit ile indir­genir; yüksek fırınlarda gerçekleştiri­len tepkime PbO + CO -* Pb + CO2 biçiminde olur.

Islak yöntemle işlemede, elektroliz banyosu, ergimiş kurşun klorür için­de çözünmüş kurşun sülfürden oluşur; kurşun, katotta toplanır. Gümüş, bu yöntemin bir yan ürünüdür.

Fizksel Özellikler

Saf kurşun, kolayca, tırnakla çizilebilen ve bıçakla kesilebilen, mavimsi gri bir metaldir. Kesildiği anda canlı bir metal parlaklığı vardır; havada, bir Pb₂0 kurşun hemioksit ve hidrokar­bonat tabakasıyla kaplandığından ka­rarır. Kâğıt üstünde gri bir iz bırakır. Son derece yumuşak olan kurşun en az tel haline gelebilen metal olmakla birlikte, soğukta dövülgendir ve telleşebilir. Çok yoğun bir maddedir (11 340 kg/m³). Normal basınç altında, 327°C’ta ergir ve 1755°C’ta kaynar. Kurşun, X ve Y ışınlarım soğurduğu için, bu ışınlardan korunmada kulla­nılır. Sulu ortamda çözünmez, sülfat ve karbonattan oluşan koruyucu bir tabakayla örtülür; hava ve su aşındırmasına dayanıklı olduğu için su yollarının yapımında kullanılır.

Kimyasal Özellikler

Kurşun, bileşiklerinde, II ve IV yükseltgenme derecelerinde bulunur; so­nuncusu kararsızdır ve buna denk dü­şen bileşikler dolayısıyla yükseltgendirler.PbO kurşun monoksit iki çeşittir. Sarı toz halindeki masiko ve kırmızı pullar halindeki mürdesenk. Bunları hazırlamak için kurşun, havada, ma­siko söz konusu olduğunda ergimeye erişmeden, oldukça yüksek sıcaklıkla­ra kadar ısıtılır. Mürdesenk, soğuma­sı ne kadar yavaş olursa, o kadar kır­mızı bir renk alır.PbsOı sülyen havalı ortamda, dö­ner alevli izabe fırınlarında masikonun uzun süre 400°C’a doğru ısıtılma­sıyla hazırlanır. Sülyen, kompleks bir oksit yapısındadır. Boyaların hazır­lanmasında, demiri aşınmadan koru­mak için pigment olarak kullanılır.kurşun dioksit nitrik asidin sülyene etkisinden oluşur; paüayıcılar için kapsül fitillerinin bileşimine giren bir yükseltgendir.

Kurşun klordan kolayca etkilenir; soğuk suda az çözünen, ama sıcak su­da çözünen bir madde olan kurşun klorürü ( PbCl₂) verir. Kurşun oksit­lerle birleşerek, boya yapımmda kullanılan oksiklorürleri verir. PbCl₆(NH₄)₂ ve PbCl₄(NH₄)₂ gibi kompleks amonyum halojenürleri bi­linmektedir.

Kurşun (II) oksoasitlerin tuzlan az çözünürler. Bu da kurşunun, sülfürik asidin hazırlandığı “kurşun odalar”da ve kurşunlu denen akümülatör plakalarındaki kullanımını açıklar. IV yükseltgenme derecesinde kararlı olan tek oksoasit tuzu, Pb(CH₃ COO)„ tetrasetattır. PbC0₃ kurşun karbonat (serüz, kurşun beyazı), PbCrO* kur­şun kromat (krom sarısı) yüksek oran­da örtücü güce sahip boyalarda pig­ment olarak kullanılmaktadır.
Ergimiş kurşun silikatlar, kolayca ergiyebilen camsı maddelerdir.

Organokurşun bileşikleri, genellik­le, ısıya karşı kararsızdırlar; bunun­la birlikte, patlamalı motorlarda, pat­lama önleyici olarak kullanılan Pb(C₂H₅)„ kurşun tetraetiller ve Pb (CH₃) ₄ tetrametiller gibi organometal büeşiklerinin en önemlüerini içerir­ler.

Kurşun Alaşımları – Kullanım Alanları

Metallerin çoğuyla birleşen kurşun kalay ile kolayca ve her oranda ala­şım yapar. Bu alaşımlar, kalaya göre, daha az beyaz ve daha serttirler. % 20-60 kurşunlu, çok eriyebilen ala­şımlar, “kalaylı lehim” ve “elektrik si­gortası” olarak kullamlırlar. Matbaa harfleri, % 70-90 arasında kurşun, %3-10 arasında kalay ve %3-10 ara­sında antimon içerirler. Kurşuna %0,9 oranında arsenik eklenirse “av saçmaları” hazırlamak için kullanılan bir alaşım elde edilir. Kurşun, çelik­lerin ve alaşımların işlenmesini kolay­laştırır. Sürtünme önleyici denen alaşımlar, %80-90 kadar kurşun, ge­ri kalanı antimon, gerektiğinde de ka­lay ya da bakır içerirler; bakır-kurşun (% 20-30 kurşun) ve kurşun-kalsiyum alaşımları da sürtünme önleyici nite­liktedirler. %50 bizmut, %25 kadar kurşun, geri kalam kalay ya da kalay ve karbon veya kalay, kadmiyum ve indiyumdan (%19) oluşan alaşımlar çok ergiyen Darcet (97°C), Lipowitz (96°C) ve Cerrolow 117 (47°C) alaşım­larıdır.

Kurşun ve bileşikleri, yapı kaplama­larında, boru düzenlerinde (su, hava­gazı, kanalizasyon boruları), kimyasal aletler ve ışın yayan aletlerin korun­masında, elektrikli akümülatör elek­trotlarının üretiminde, matbaa harfi, av saçması, lehim ve sürtünme önleyicilerin üretiminde kullanılır.