Egemenliğin Kullanılma Biçimleri ve Demokrasi Çeşitleri Nelerdir?

Egemenliğin Kullanılma Biçimleri ve Demokrasi Çeşitleri Nelerdir? Egemenliğin kullanılma biçimleri, doğrudan demokrasi, temsili demokrasi ve yarı doğrudan demokrasi olmak üzere üç biçimde kullanılır.

Doğrudan demokrasi nedir?

Bu demokrasi sisteminde halk, doğrudan doğruya egemenliğini kullanır. Doğrudan demokrasi, ancak çok küçük siyasal topluluklarda görülebilir. Günümüzde, nüfusu büyük sayılara ulaşmış devletlerde, halkın egemenliğini doğrudan kullanması olanak dışıdır. Ancak, nüfusu az olan bazı İsviçre Kantonlarında, eski bir geleneğin devamı olarak kullanılmaktadır. Bu kantonlarda vatandaşlar, yılın belli aylarında «halk meclisi» olarak açık havada toplanarak, temsilcilerini seçmekte, yasaları kabul etmekte ve bazı önemli yönetsel kararları almaktadır. Bu kantonlarda, seçilmiş devamlı bir Meclis yoktur.

İlk bakışta, demokratik niteliği üstün olan bu sistemde, toplantıların kısa sürmesi, oylamanın el kaldırma yöntemi ile yapılması, seçilmiş organlara geniş yetkilerin tanınmış olması, bir ölçüde sistemin demokratik niteliğini zayıflatmaktadır.

Temsili demokrasi nedir?

Temsili demokraside, egemenliğin kullanılması, genel seçimle seçilmiş, ulus adına veya halk adına hareket eden temsilcilere tanınmıştır. Temsili demokrasi, bütün vatandaşların temsilci seçimine katılmasını, başka bir deyişle, seçimin genel olmasını ve tercihan da doğrudan olmasını gerektirir. Rejimin temsili olması, muhakkak demokratik olması anlamına gelmez. Genel seçime dayanmayan temsili rejimlerin demokratik olduğu söylenemez.

Temsili demokrasinin başlıca iki şekli vardır. Bunlardan birine göre, seçmenler, yalnız yasama meclisi üyelerini seçerler, yasama meclisi de, ya doğrudan, ya da dolaylı olarak yürütmeyi belirler ve denetler. Bu sistemde, yasama meclisi üyeleri, halkın ya da ulusun temsilcilerinin yalnız kendileri olduğunu ileri sürerler. Bu durum yasamaya,  yürütmeye göre bir üstünlük sağlar. İkinci şekle göre, seçmenler, genel seçimle, yalnız yasama meclisi üyelerini seçmekle kalmazlar, devlet başkanını da seçerler, Amerika Birleşik Devletleri ve Fransa’da olduğu gibi. Böylece, yasamanın geleneksel üstünlüğü bir ölçüde dengelenmiş olur.

Temsili demokraside, seçimle işbaşına gelen temsilcilerin sistemin itici gücü olması, bir süre sonra siyasal bir sınıfın ortaya çıkmasına, temsilcilerin bu sınıf içinden seçilmesine ve temsilcilerin halktan kopmasına neden olmaktadır. Bunun yanında, siyasal partilerin, siyasal yaşamda kazandıkları önem, temsilcilerin seçiminde, temsilcileri değil, siyasal partileri ön plana çıkarmıştır. Bunda da, parti ve seçim sisteminin etkisi büyüktür.

Yarı doğrudan demokrasi nedir?

Yarı doğrudan demokrasi, doğrudan demokrasi ile temsili demokrasinin bir karışımıdır. Yarı doğrudan demokrasi sisteminde, bir yandan temsili sistem uygulanmakta, bir yandan da, temsili sistemin yanında, halka doğrudan karışma olanağı sağlanmaktadır. Yarı doğrudan demokrasi, başlangıçta belli ülkelerde uygulama alanı bulurken, zaman içerisinde, başka ülkelere de yayılmış ve uygulama alanı genişlemiştir. Bu yöntemin geniş bir biçimde uygulandığı ülke, İsviçre’dir. Yarı doğrudan demokraside uygulanan yöntemler çeşitlidir. Bunlardan en çok kullanılanı ve yaygın olanı Halk oylaması halk vetosu ve halk girişimidir. 

a) Halk oylaması. Referandum da denen halk oylaması, yarı doğrudan demokraside, yaygın bir uygulama alanı bulmaktadır. Bu, yasama işlemi konusunda halkın oyuna başvurma yöntemidir. Halk oylaması, Anayasa konusunda olabileceği gibi, yasa konusunda da olabilir; halkın görüşünü öğrenmeye yarayan, daha çok siyasal ve olağanüstü bir yöntemdir; yapılan işe, ya da işleme, çoğu kez yasallık kazandırma amacı güder.

b) Halk vetosu. Yasama organınca kabul edilmiş bir yasayı halkın kendi kendine harekete geçerek, «hayır» diyebilmesine, halk vetosu denir. Halkın, yasama organınca kabul edilen yasaya karşı vetosunu kullanabilmesi için, belli bir süre içinde ve belli sayıda imza toplanması gerekir. Bu yol ile, yönetime uygun olarak kabul edilen bir yasanın, halkoyu sonucuna göre, tümünün veya bir bölümünün iptâli sağlanır.

c) Halk girişimi. Bu yöntem ile, halk, belli sayıda imza toplayarak, belli konuda yasa çıkarılması veya yasada değişiklik yapılması için yasama organını harekete geçirir. Yasa önerisini konuşup karara bağlama hakkı, yasama organınındır.

Halk girişimi, belli bir tasarı önerme biçiminde olabileceği gibi, yalnız konusunu ve bazı özelliklerini bildirme biçiminde de olabilir. Bu sonuncuya, tasarısız öneri denir. Bu durumda tasarı, Meclis tarafın-dan hazırlanır. Meclisin alacağı karar, çoğu kez halk oyuna sunulur.