Ampulleri Seri ve Paralel Bağlayalım

Ampulleri Seri ve Paralel Bağlayalım

1. Ampulleri Seri Bağlayalım

Birden fazla ampul kullanılan devrelerde bu ampuller nasıl bağlanır? Ampulleri bağlama şekli ampullerin verdiği ışığın parlaklığını etkileyebilir mi?

Bir devrede birden fazla ampul kullanılıyorsa ampuller iki şekilde devreye bağlanır. Paralel ve seri bağlama şeklinde. Ampullerin bağlama şekli ampullerin parlaklığı etkiler. Paralel bağlamada ampul sayısı arttıkça ampulün parlaklığı düşmezken seri bağlamada ampul sayısı arttıkça ampul parlaklığı düşmektedir. 

5 ve 6. sınıflarda “Yaşamımızdaki Elektrik” ünitelerinde bir devrede birden fazla ampul kullanarak deneyler yapmıştınız. Ampulleri uç uca eklemek ne gibi farklılıklar yaratmıştı? Hatırladıklarınızı arkadaşlarınızla paylaşınız.

Ampuller elektrik devrelerine iki farklı şekilde bağlanabilir. Bunlar, seri bağlama ve paralel bağlamadır. Seri bağlamada, ampuller uç uca eklenir. Bir elektrik devresinde seri bağlı ampul sayısı artırıldığında devrede hangi değişikliklerin olacağını aşağıdaki etkinliği yaptıktan sonra arkadaşlarınızla tartışınız.

11. ETKİNLİK: Seri Bağlı Ampullerin Parlaklığını Karşılaştıralım

Malzeme listesi: Özdeş ampul (3 adet), özdeş pil (2 adet), anahtar, bağlantı kabloları, ampermetre, pil yatağı

Amaç: Ampullerin seri bağlanması durumunda devredeki farklılıkları gözlemlemek

Etkinliğin yapılışı
• 4-5 kişilik gruplar oluşturunuz.
• Defterinize aşağıdaki gibi bir tablo çiziniz.

Ampul sayısı	Devreden geçen akım (A)
1
2
3

• Piller, bir ampul, bağlantı kabloları ve anahtar kullanarak bir elektrik devresi kurunuz. Devrenin çalışmasını sağlayınız ve ampulün parlaklığını gözlemleyiniz. Devreden geçen akımı ölçünüz ve ölçümünüzü tabloya not ediniz.
• İkinci ampulü devreye fotoğraftaki gibi seri bağladığınızda ampullerin parlaklığında ve devreden geçen akımın değerinde bir değişiklik olup olmayacağını, olursa bu değişikliğin ne olacağını tahmin ediniz. Tahminlerinizi defterinize yazınız.
• İkinci ampulü devreye fotoğraftaki gibi seri bağlayınız. Devrenin çalışmasını sağlayınız ve ampullerin parlaklığını gözlemleyiniz. Devreden geçen akımı ölçünüz ve ölçümünüzü tabloya not ediniz.

Sonuçları tahminlerinizle karşılaştırınız.

• Aynı işlemleri, üçüncü ampulü de devreye seri bağlayarak tekrarlayınız.
• Ampermetrenin devre içindeki yerini değiştirerek her bir devre elemanının üzerinden geçen akımı not ediniz.
• Ampullerden birini duydan çıkararak diğer ampullerdeki değişiklikleri gözlemleyiniz.

Sorular

1. Devredeki seri bağlı ampul sayısı arttıkça ampullerin parlaklığı ve devreden geçen akım ile ilgili tahminleriniz gerçekleşti mi? Eğer yanıldıysanız bunun nedenini açıklayabilir misiniz?

Tahminim gerçekleşmedi.

2. Devredeki seri bağlı ampul sayısı arttıkça ampullerin parlaklığı değişti mi? Nasıl?

Devredeki seri ampul sayısı arttıkça ampullarin parlaklığı azaldı.

3. Devredeki seri bağlı ampul sayısı arttıkça devreden geçen akım değeri değişti mi? Nasıl?

Devredeki seri bağlı ampul sayısı arttıkça akım değeri düşmüştür.

4. Devre elemanlarının üzerinden geçen akım değeri farklı mıdır?

Farklı değildir. Bütün devre elemanlarında akım değeri aynıdır.

5. Devreden bir ampul çıkarıldığında diğer ampullerde nasıl bir değişiklik oldu?

Devreden ampul çıkarıldığında, devre tamamlanamamış olur. Ampuller yanmaz.

Yaptığınız etkinlikte de gözlemlediğiniz gibi bir elektrik devresinde seri bağlı ampul sayısı arttıkça devrede bulunan ampullerin parlaklıkları ve ampermetrenin gösterdiği akım değeri azalır. Devredeki ampullerden biri çıkarıldığında devre tamamlanmadığından diğer ampuller de ışık vermez.

2. Ampulleri Paralel Bağlayalım

Ampulleri elektrik devrelerine bağlama şekillerinden biri de paralel bağlamadır. Paralel bağlamada ampuller önce kendi aralarında bağlanır. Sonra farklı kollar ile ayrı ayrı ana kola bağlanır. Böylelikle elektrik akımı farklı kollar üzerinden geçerek devreyi tamamlar. Paralel devreler kurarak devrede oluşan farklılıkları gözlemleyelim:

12. ETKİNLİK: Paralel Bağlı Ampullerin Parlaklığını Karşılaştıralım

Malzeme listesi: Özdeş ampul (3 adet), özdeş pil (2 adet), anahtar, bağlantı kabloları, ampermetre (4 adet), pil yatağı

Amaç: Ampullerin paralel bağlanması durumunda devredeki farklılıkları gözlemlemek

Etkinliğin yapılışı

• 4-5 kişilik gruplar oluşturunuz.
• Defterinize aşağıdaki gibi bir tablo çiziniz.
• Bir tek ampul ile devre kurarak devrenin akım değerini ampermetre ile ölçünüz ve sonucu tabloya yazınız.
• İkinci ampulü devreye fotoğraftaki gibi paralel bağladığınızda ampullerin parlaklığında ve devreden geçen akımın değerinde bir değişiklik olup olmayacağını, olursa bu değişikliğin ne olacağını tahmin ediniz. Tahminlerinizi defterinize yazınız.
• İkinci ampulü devreye fotoğraftaki gibi (paralel) bağlayınız.
• Ampullerin parlaklığını gözlemleyiniz. Ana koldan geçen akımı ve ampullerin üzerinden geçen akımları devreye bağlayacağınız ampermetrelerle ölçerek sonucu tabloya yazınız.
• Üçüncü ampulü devreye fotoğraftaki gibi bağlayınız. Ampullerin parlaklığını gözlemleyiniz. Ana koldan geçen akımı ve ampullerin üzerinden geçen akımı ölçerek sonucu tabloya yazınız.
• Ampullerden birini duydan çıkararak diğer ampullerdeki değişimi gözlemleyiniz.

Sorular

1. Devredeki paralel bağlı ampul sayısı arttıkça ampullerin parlaklığı ve ampullerden geçen akım ile ilgili tahminleriniz doğrulandı mı? Eğer yanıldıysanız bunun nedenini nasıl açıklarsınız?

Evet doğrulandı.

2. Devredeki paralel bağlı ampul sayısı arttıkça ampullerin parlaklığı değişti mi? Nasıl?

Devrede paralel bağlı ampul sayısı arttıkça ampullarin parlaklığında bir azalma olmadı.

3. Devredeki paralel bağlı ampul sayısı arttıkça ampuller üzerinden geçen akım değeri değişti mi Nasıl?

Devredeki ampul sayısı arttıkça ampuller üzerinden geçen akım değeri düşmüştür.

4. Ana koldan geçen akım değeri ile paralel bağlı ampullerin üzerinden geçen akım değerleri arasında nasıl bir ilişki vardır?

Paralel kollardan geçem akım değerlerinin toplamı, ana koldan geçen akım değerini verir.

5. Devreden bir ampul çıkarıldığında diğer ampullerde nasıl bir değişiklik oldu?

Devreden ampul çıkarıldığında diğer ampuller tarafından devre tamamlandığından çıkarılan dışındaki ampuller yanmaya devam eder.

Yaptığınız etkinlikte de gözlemlediğiniz gibi bir elektrik devresine paralel olarak bağlanan ampul sayısı artırıldığında ampullerin parlaklığı değişmez. Ancak ampullerin ışık verme süresi kısalır. Tablodaki değerleri incelediğinizde devrede ana koldan geçen akım değerinin paralel bağlı ampuller üzerinden geçen akım değerlerinin toplamına eşit olduğunu görmüşsünüzdür. Bu nedenle devrede paralel bağlı ampul sayısı arttıkça her bir ampul üzerinden geçen akımın azalmış olduğunu da görmüş olacaksınız.

Ampullerin üzerinden geçen akımları topladığınızda ana kol üzerinden geçen akıma eş değer olacağını görebilirsiniz. Bu da akımın ampullere bağlı kollara dağıldığını gösterir. Devredeki paralel bağlı ampullerden birini çıkardığınızda seri bağlamanın aksine diğer ampullerin ışık vermeye devam ettiğini görmüşsünüzdür. Bu durum da paralel bağlamada ampul bağlı her bir kolun devreyi tamamladığını göstermektedir. Bu nedenle bir ampul devre dışı kalsa da diğerlerinin üzerinden akım geçerek devre tamamlanacağından o ampuller ışık vermeye devam eder.

Yaptığınız etkinliklerde seri ve paralel bağlı ampullerden birinin çıkarılmasının devredeki diğer ampulleri nasıl etkilediğini gözlemlediniz. Buna göre evlerimizde kullandığımız elektrikle çalışan ev aletleri ya da lambalar birbirine hangi bağlama şekliyle bağlanmıştır? Bu konudaki fikirlerinizi arkadaşlarınızla tartışınız.

Evlerdeki olan elektrikli aletler ve ampuller paralel şekilde bağlanmaktadır.

Büyük mağazaların vitrinlerinde, yollarda, ağaçların dallarında ya da yılbaşında kullanılan süsleme ışıklarını düşününüz (Fotoğraf 3.12). Bu devrelerde ampuller seri mi, paralel mi bağlanmıştır Düşüncenizi ve nedenini sınıfta arkadaşlarınızla paylaşınız.

Bu ampuller paralel şekilde bağlanmıştır. Çünkü çok sayıda ampul bağlandığı için ampullerin parlaklığı azalacaktır. Seri bağlanmış olsa herhangi bir sebepten ampullerin bir tanesi zarar görse ampullerin hiç biri yanmayacaktır.

Siz de yirmi tane özdeş ampulden oluşan bir süsleme ışığı yaptığınızı düşününüz. Bu süsleme ışığındaki seri ya da paralel bağlı ampul sayısını arttırdığınızda ne gibi etkilerle karşılaşırsınız? Ampulleri devreye hangi şekilde bağlamayı tercih edersiniz? Arkadaşlarınızla tartışınız.

Ampulleri devreye paralel bağlamayı tercih ederim. Çünkü seri bağlasam ampul sayısı arttıkça ampullerin parlaklığı azalacak ve ampullerden biri patladığında ampullerin hiç biri ışık vermeyecektir.