Abdullah Cevdet Kimdir? Hayatı Ve Eserleri Türk hekimi ve fikir adamı (Arapkir 1869-lstanbul 1932). Elazığ Askeri rüştiyesinde, İstanbul Kuleli Askeri idadisinde ve Askeri Tıbbiyede okudu. 1889’da Tıbbiye’de teşekkül eden İttihad ve Terakki cemiyetinin kurucularından biri olarak gizli siyasi faaliyetlere girişti. Tıbbiye’yi bitirince Gülhane Askeri hastahanesinde bir buçuk yıl göz hastalıkları asistanlığı yaptı. İhtilalci çalışmalarından dolayı 1892’de tevkif edilerek Trablusgarp’a sürüldü. 1897’de Avrupa’ya kaçtı. Aynı yıl Cenevre’de İshak Sükuti ile beraber türkçe fransızca olarak Osmanlı adlı gazeteyi yayımladı (1880-1884, dört yüz sayı). Burada istibdat aleyhine makaleler yazdı. Abdülhamit II, kendisini Viyana sefareti doktorluğuna tayin edince muhalefetten vazgeçti. Fakat 1900 yılı başlarında. Padişahı tenkit eden yazıları yüzünden işinden yine çıkarıldı. mahkemeye verildi, gıyabında kalebentliğe mahkum edildi. Cenevre’de İctihad matbaasını kurdu ve 1 eylül 1904’te ictihad dergisini çıkardı. Daha sonra İstanbul’a taşınan bu dergi 28 yıl yayımlandı, 358 sayı çıktı. Aynı yıl, gerek kendisinin gerek başka yazarların eserlerini yayımlayan Kütüphane-i lctihad’ı kurdu. Bir yıl sonra Mısır’a geçti. Kahire’de, bir yandan göz hekimliği yaparken, öbür yandan Jön Türkler’in Ademi Merkeziyet fırkasında çalıştı. 1911’de İstanbul’a geldi ve ölümüne kadar ayakta tutabildiği matbaasını İctihad Evi adıyla yeniden kurdu. Kütüphane-i İctihad serisinde daha birçok eser yayımladı.
Yazı hayatının başlangıcında İslam dinine bağlı olan Abdullah-Cevdet’in, sonradan din aleyhinde yazılar yazması umumi efkarda dinsizlikle suçlanmasına sebep oldu. Dozy’nin Essai sur l’Histoire de l’İslamisme adlı eserinden tercümc ettiği Tarih-i İslamiyet yasaklandı ve Balkan savaşı sırasında Hürriyet ve itilâf fırkası hükümeti tarafından hapse atıldı. İctihad-ı Alem adayla yeniden yayımladığı dergisi de 13 şubat 1915’te kapatıldı. Damat Ferit Paşanın sadrazamlığı sırasında Sıhhiye Genel müdürlüğüne getirilen Abdullah Cevdet, 1922 yılında Bahailik’le ilgili bir makalesi yüzünden dava edildi. Dört buçuk yıl süren muhakemesi sonunda önce mahkum oldu, ancak, Enbiyaya tan (Peygamberleri kötüleme) suçunun kaldırılması üzerine affedildi.
Avrupa kültürünün Türkiye’deki ateşli savunucularından olan Abdullah Cevdet, harf devriminden çok önce latin harflerinin kabulü tezini savunmuştu. Telif ve tercüme yetmişe yakın eser verdi. Türkçe şürlerini Kahriyât (2. baskısı, 1906), Karlı Dağdan Ses (1931) ve Düşünen Musiki adlı kitaplarında topladı. Fransızca şiirleri beş küçük risale halindedir. Tıp, felsefe, siyaset ve toplum konularında kaleme aldığı başlıca eserleri şunlardır: Fizyolocya-i Tefekkür (Tefekkürün Fizyolojisi [fr. la Pensee] 1892); Masumiyet (1896), iki Emel (1897), Fünun ve Felsefe (Fenler ve Felsefe) 12. bas. 19061; Gizli Figanlar (1906); Mahkeme-i Kübra (Yüce Divan) [1908]; İstanbul’da Köpekler (1909); Bir Hutbe (1909); Yaşamak Korkusu (1911); Hadd-i Te’dib (2. bas. 1912); Edirne Söğüdünün İçyüzü (1913); Dimağ ve Melekât-ı Akliye’nin Fizyolocya ve Hıfzıssıhhası (Dimağ ve Akli Melekelerin Fizyolojisi ve Korunması) [1917]; Cihanı İslâm’a dair bir Na-zar-ı Tarihi ve Felsefi, (İslam Dünyasına Tarihi ve Felsefi bir Bakış) [1922]; Âdab-ı Muaşeret Rehberi (1927); Kafkasyalı Hemşehrilerime; Amalığın Sebepleri ve Korunma Çareleri (1931).
Tercümelerine gelince: Alfieri’den, Hükümdar ve Edebiyat (Del Principe, delle Lettere) [1905]; İstibdat (Delle Tirannide) [1908]; Gustave Le Bon’dan, Asrımızın Nusus-ı Fel- sefiyesi [Çağımızın Felsefî Vecizeleri] (Les A- phorisme du Tamps PrĞsent) [1913]; Ruh-ül- Akvam [Kavimlerin Ruhu (Les lois Psycholo- giques de l’Evolution des Peuples)] (2. bas. 1913); Avrupa Harbinden Alınan Psikolocyaî Ders (Enseignement Psychologique de la Guerre Europeenne) [1918];Dün ve Yarın (Hier et Demain) [1921]; llm-i Ruh-ı İçtimaî [İçtimaî Ruh İlmi (Psychologie des Foules)] (1924); Amelî Ruhiyat [Tecrübî Psikoloji (Les incertitudesdel’HeurePr^sente)]. Emile Boutmy’den, Ingiliz Kavmi (Essai d’une Psychologie Politique du Peuple Anglais au XVIII eme Siecle) [4 cilt, 1909-1912]. Dr. Ludwig Buchner’den, Goril (1896). Dr. O mer Buyse’den, Amerikan Terbiye Usulleri (M6thodes Americaines d’Education G6n£rale et Techniqüe) [4 cilt, 1926]. Byron’dan, Şilyon Mahbusu (The Prisoner of Chillon). Dozy’den, Tarih-i İslâmiyet (Essai sur l’His- toire de l’lslamisme), [2. bas. 1913]. Jean Marie Guyau’4an, Terbiye ve Veraset (Education et Her^dite) [1927]; Bir Filozofun Şiirleri (Vers d’un Philosophe). Baron Holbacy’den, Akl-ı Selim (Le Bon Sens ou İdees Naturelles opposees aux ld£es Surnaturelles). Rahip Meslier’den, Rahip Meslie’nin Vasiyetnamesi (1924). Le Baron Motono’dan. Bir Zekâyı Feyyaz (Verimli Bir Zekâ) [1925]. Jacques Wovico’dan, Harp ve Sözde iyilikleri (La Guerre et ses Pretendus Bienfaits). Schiller’den, Giy om Tel (Wilhelm Teli) [1898]. Shakespeare’den, Jül Sezar (Juüus Caesar) [1908], Hamlet (1908), Makbet (Mac- beth [1909], Kral Lear (King Lear) [1912], Antuan ve Kleopatra (Antony and Cleopat- ra) [1921]. Abdullah Cevdet ayrıca, Mevlana’dan bazı parçaları Dilmesti-i Mevlana (Mevlana’nın Gönül Coşkunluğu) [1921], Hayyam rubailerini Rubaiyat-ı Hayyam ve Türkçeye Tercümeleri (1929), Hindli Muhammed Ghuri’nin İkaz-ı MüsUmîn’ini Müslümanlar Uyanınız (1908) adlarıyla dilimize çevirdi.
Son Yorumlar