Med Savaşları İ.Ö. V. yy’da Yunanlılar ile Persler arasındaki savaşlar.
İ.Ö. VI. yy’ın sonunda Eski Yunan dünyası çelişküi bir durumla karşılaştı: En verimli kesimler, site uygarlığının iktisat, sanat ve kültür örgütlenmesinin en ileri gittiği bölgeler, artık özgürlüğünü yitirmişti. Ege kıyılarındaki İonia siteleri (Miletos, Ephesos, Sakız adası, Abidos, vb.) Pers imparatoru Dara I’in egemenliği altına girmişti ve ona ağır vergiler ödüyorlardı. İşte bu bağımlılık durumu İonia’ nın başkaldırmasına ve Med savaşlarının başlamasına yol açtı.
İonia’nev Başkaldırması
Dara I’in Tuna bozkırlarında uğradığı askeri alandaki bazı bozgunlar, İonia’nın Müetoslu Aristağoras’m öncülüğünde başkaldırmasına neden oldu (İ.Ö. 499). Atina ve Eretria, ayaklanmayı desteklediler. Ama Eski Yunan siteleri arasındaki bölünmeler, girişimin hazırlıksız oluşu, İsparta ordularının tarafsız kalması sonucu, ayaklanma, kazanılan birkaç zafere karşın büyük bir bozguna dönüştü. Ephesos’ un imparatorluk orduları tarafından ele geçirilmesinden sonra Miletos kuşatıldı, yakılıp yıkıldı, halkı da Mezopotamya’ya sürüldü (İ.Ö. 494).
Bu başkaldırı Dara I için bir uyarı oldu. Bundan böyle Avrupa kıyısındaki Eski Yunan sitelerinin oynadığı rolden sonra Ege denizinin her iki kıyısında kralın otoritesinin tanınması Dara I’e Anadolu’da barışın sağlanması için vazgeçilmez bir koşul olarak göründü. Pers imparatorunun Yunanlılara karşı giriştiği ilk saldın, gerçek bir sefer oldu. Stratejik açıdan önce kara yolundan ilerlemeyi yeğleyen general Mardo- nios İ.Ö. 491’de ordusunu Çanakkale boğazından geçirerek Yunan topraklarını işgal etmeye çalıştı. Bununla birlikte, Trakya ve Makedonya halklarının güçlü direnişiyle karşüaştı. Do- nanmasmı da Aynaroz dağı açıklarında bir fırtına sonucunda yitirince, daha fazla ilerlemekten vazgeçerek Yunanistan’ın kuzey kesiminde düzeni sağlamaya yöneldi. Khersonesos tiranı Genç Miltiades Pers birliklerinin sayıca üstünlüğü karşısında kaçarak Atina’ya yerleşti ve buradaki on stra- tegos’tan (askeri ve sivü yönetim başkam) biri oldu.
İ.Ö. 490’da, hem karadan, hem denizden yürütülen ilk saldırı başladı. Bu kez amaç, İonia’nın ayaklanmasına katıldıkları için Atina ve Eğriboz’u yakıp yıkmaktı.
Marathon Savaşı
Datis ve Artapharnes’in yönetimindeki sefere çok sayıda piyade ve atlı katılmıştı. Bu güçler savaş gemilerinin koruması altında deniz yoluyla taşınmışlardı. Pers donanması Naksos’u kuşatarak ateşe verdi, Kyklades adalarım boyunduruğu altına aldı ve Eretria’ya saldırıp burayı ele geçirdikten sonra yerle bir etti. Arkasmdan Atti- ke yarımadasına yanaşan donanma, taşıdığı birlikleri hiçbir direnişle karşılaşmadan Marathon körfezine çıkardı. Atmalılardan ve yandaşlarından oluşan 10 000 hoplites (ağır silahlarla donatılmış piyade erleri) Pers ordusuyla karşı karşıya geldi. Yunanlılar, Persleri kıskaca alarak, bozguna uğrattılar. Ardından Miltiades ve strategoslar, Perslerin Pire’ye çıkarma yapmaları tehlikesini önlemek amacıyla birliklerini hemen Atina’ya döndürdüler. Böylece Atina kurtulmuş oldu. Sonuçta Atina’yla İsparta arasmda bir yakınlık kuruldu.
Thermoplai ve Salamis
Dara I’den sonra tahta çıkan Kserk- ses I, Herodotos’un dediğine göre yüz binlerce askerlik bir ordu kurdu ve 120U gemilik bir donanma hazırladı. Bu arada Atinalı devlet adamı Themis- tokles üç sıra kürekli kadırga donanması (trieres) oluşturdu. İsparta kralı Leonidas da ordusunun başına geçti. Kesin bir sonucun alınamadığı Ar- temision burnu yakınlarındaki bir deniz savaşmdan sonra (İ.Ö. 481) Yunan ordusu Tesalya’yı boşaltmak zorunda kaldı. 300 Ispartalıyla 5 600 Thespi- aili ve Boiotialınm başmda bulunan Leonidas, ordunun büyük bir bölümünün geri çekilmesini sağlamaya çalıştığı Thermopylai geçidinde öldü. Bu geçit aşüdıktan sonra Attike yolu Pers ordularına açılmış oldu; Yunan halkları Peloponnesos içlerine kaçtılar; boşaltılan Atina, Pers birlikleri tarafından işgal edildi. Kserkses’in ordusunun daha güneye inebilmesi, ordunun kanatları için sürekli bir tehlike oluşturan Yunan donanmasının yok edilmesine dayanıyordu. İ.Ö. 480’de Salamis boğazında bir deniz savaşı başladı. Themistokles’in plamna uygun olarak, öbürlerinden daha hafif ve sayıca daha az olan Yunan gemileri boğazm sularında kolayca manevra edebiliyorlardı. Gemilerde bulunan ve düşmanlarından daha iyi silahlandırılmış olan hoplitesler üstünlüğü sağladılar. Savaş sonunda, Persler bozguna uğradı. Yunanlılar batmaktan olan gemilerdeki Pers askerleriyle yakınlarda bulunan küçük Astypalaia adasına çıkarılmış bir Pers birliğini yok ettiler. Gemi sayısı önemli ölçüde azalan Pers donanması çekildi; yolunun kesilmesinden kaygılanan Kserkses, yerine generali Mardonios’u bırakarak geri döndü.İ.Ö.479’da Mardonios, Attike’ye yeni bir akm düzenledikten sonra Yunan birlikleriyle karşılaşabileceği bir yer aramak üzere Boiotia’ya çekildi. Başiannda Pausanias’ın bulunduğu, 10 000’i Ispartalı olmak üzere 40 000 hoplites güçlü orduya karşı koyduktan sonra saldırıya geçerek Pers ordusunu Plataia’da bozguna uğrattı. Yunanlıların Miletos yakınlarındaki Mykale burnunda kazandıkları deniz zaferi Pers tehlikesini önledi. İ.Ö. 478’de bütün İonia kentleri özgürlüklerine kavuştular ve Atina Delos birliğini kurdu.
Son Yorumlar