Temel Hak ve Özgürlükler Nasıl Sınırlandırılır?
Sınırlamaların yasa ile yapılması
1961 Anayasası gibi, 1982 Anayasası da, temel hak ve özgürlüklerin ancak yasa ile sınırlanabileceği kuralını getirmiştir. Yönetim, tüzük ve yönetmeliklerle temel hak ve özgürlükleri kısıtlayamaz. Buna karşın Anayasa, olağanüstü durumlarda, Cumhurbaşkanının başkanlığında toplanan Bakanlar Kuruluna, olağanüstü, ya da sıkıyönetimin gerekli kıldığı konularda, yasama organının iznine gerek kalmadan, kanun hükmünde kararnameler çıkarabilme yetkisi tanımıştır (m. 121, 122). Bu tür kararnameler ile, temel hak ve özgürlükler düzenlenebilir. Bunlara karşı, Anayasa Mahkemesine başvurma olanağı da yoktur (m. 148/1).
Sınırlama nedenlerinin Anayasada gösterilmesi
Anayasa, yasama organını, temel hak ve özgürlükleri sınırlamada tamamen serbest bırakmamıştır. Temel hak ve özgürlüklerin hangi durumlarda sınırlanabileceğini, yine Anayasa belirtmiştir. Yasama organı, temel hak ve özgürlükleri düzenlerken, Anayasada öngörülen sınırlama nedenlerinin dışına çıkamaz. Anayasada belirtilen sınırlama nedenlerinin tümünün uygulanması da zorunlu değildir. Bunlardan hangilerinin kullanılacağı yasama organının takdirine bırakılmıştır.
Genel ve özel sınırlama
Anayasa, temel hak ve özgürlüklerin düzenlenmesinde iki tür sınırlama getirmiştir. Bunlardan biri, genel sınırlama, diğeri özel sınırlama nedenleridir.
Genel sınırlama nedenleri Anayasada belirtilmiştir. Buna göre, temel hak ve özgürlükler, Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez birliğinin, cumhuriyetin, milli egemenliğin, milli güvenliğin, genel asayişin, kamu düzeninin, genel ahlakın kamu yararının, korunması amacı ile kısıtlanabilecektir. Anayasa genel sınırlama nedenlerini saymakla yetinmemiş, bunların temel hak ve hürriyetlerin tümü için geçerli olduğunu da belirtmiştir (m. 13/3). Anayasada böyle bir kuralın olmasına rağmen, genel sınırlama sebeplerinin tümünü, tüm temel hak ve özgürlüklere uygulama olanağı yoktur. Genel sınırlama nedenleri, sınırlanacak hak ve özgürlükle bağdaştığı ölçüde kullanılabilir. Bazı özgürlüklere niteliği gereği, genel kısıtlama nedenlerinin her türü uygulanamaz. Örneğin, Anayasaya göre, Herkes, kanaat ve düşünce özgürlüğüne sahiptir.Sebebi ve hedefi ne olursa olsun kimse, düşünce ve fikirlerini açıklamaya zorlanamaz; düşünce ve kanaatleri sebebiyle kınanamaz ve suçlanamaz (m. 25). Bu özgürlüğe, özgürlüğün niteliği gereği olarak, özel kısıtlama nedenleri öngörülmediği gibi, genel kısıtlama nedenleri de uygulanamaz.
Özel sınırlama nedenleri, her temel hak ve özgürlüğü düzenleyen Anayasa maddelerinde yer almıştır. Bu tür düzenlemeye, yerleşme ve seyahat özgürlüğüne getirilen sınırlamalar örnek olarak alınmıştır.
Yerleşme özgürlüğü, suç işlenmesini önlemek, sosyal ve ekonomik gelişmeyi sağlamak, sağlıklı ve düzenli kentleşmeyi gerçekleştirmek ve kamu mallarını korumak, seyahat özgürlüğü de, suç soruşturma ve kovuşturması sebebiyle ve suç işlenmesini önlemek amaçları ile vatandaşın yurt dışına çıkma özgürlüğü de, ülkenin ekonomik durumu, vatandaşlık ödevi, ya da ceza soruşturması veya kovuşturması nedeniyle sınırlanabilir.
Son Yorumlar