Siyasi Partilerin Özellikleri Nedir? Parti Çeşitleri Nelerdir? Siyasal Partilerin Özellikleri, 19. yüzyılın ilk yarısında ortaya çıkan çağdaş anlamdaki siyasal partiler, zaman içerisinde dernek görünümünden kurtularak, kendilerine özgü hukuksal bir yapıya kavuşmuşlardır. Bazı ülkelerde siyasal partileri düzenleyen yasalar çıkarılmış, anayasalarda yer almaya başlamıştır.
Siyasal partilerin anayasa hukukunu ilgilendiren özelliklerden bazılarına aşağıda değinilmiştir.
Yapı yönünden siyasi partiler
Siyasal partiler, yapı yönünden iki kümede toplanabilir. Bunlardan bir kümeyi «kadro partileri, diğer kümeyi de kitle partileri oluşturur.
a) Kadro partileri
Kadro partileri az miktarda, varlıklı ve saygın bir grup yada zümrenin kuruculuk ettiği bir siyasal örgüt modelidir. Bu partiler, üye sayılarından çok, seçim zamanlarında etkili ve bilinen kişileri bünyelerinde toplayan, seçim dönemlerinde etkinliklerini artıran partilerdir. Bunlara daha çok, Amerika Birleşik Devletlerinde rastlanır. Bu tür partilerde merkeziyetçilik ve örgütlenme oldukça zayıftır. Kadro partileri, genel olarak, seçimlerde başarılı olmak için çalışan komitelere benzerler. Amaçları sadece seçimi kazanmak olduğu için, etkinlikleri daha çok seçim zamanlarına ve parlamento çalışmalarına yönelik olur. Kadro partilerinde, disiplin, hiyerarşi ve merkezcilik görülmez. ABD dışında ki ülkelerde, kadro partileri, çok sık görülmez yerlerine kitle partileri vardır.
b) Kitle partileri
Seçmenlerini parti üyesi yapmaya, olduğunca çok yandaş toplamaya çalışan partilerdir. İlk olarak, kitle partisi biçiminde oluşan partiler, sosyalist partilerdir. Daha sonra, faşist ve komünist partiler de aynı yapıya sahip olmuşlardır. Günümüzde genel olarak bütün partiler, kitle partisi niteliği kazanmıştır.
Kitle partileri, disiplinli bir parti iç yapıları vardır. Bu tür partiler yalnız seçim zamanları değil, onun dışında da etkinliklerini hızlı bir biçimde yürüten partilerdir. Kitle partilerinin en önemli özelliği, tüm ülkeyi kaplayan, küçük yerleşim birimlerinden merkeze kadar, geniş ve hiyerarşik bir yapıya sahip olmalarıdır.
Disiplin yönünden parti çeşitleri
Partiler disiplin yönünden, biri disiplinli, diğeri serbest olmak üzere iki kümede toplanabilir.
a) Disiplinli partiler. Disiplinli parti denen partilerde, parti programına ve parti yöneticilerine, kesin bir otorite ve yetki tanınmıştır. Parti örgütünde sıkı bir merkezcilik vardır. Parti emir ve programlarına uymama, partiden çıkarılmaya kadar varan yaptırımlara bağlanmıştır. Seçmenlerden, tartışmasız parti adaylarına oy vermeleri istenir. Parti grubu yolu ile parlamenterlerin, partinin göstereceği yönde oy kullanmaları sağlanır. Bir çok ülkelerde rejim, parti disiplinine dayanır. Hattâ, milletvekilleri milletin değil, partinin temsilcisi olmuş, parti emirleri doğrultusunda hareket eden temsilciler durumuna gelmiştir.
Faşist ve komünist partiler, disiplinli partiler olduğu gibi, iç yapıları yönünden demokratik olan partiler de disiplinli partiler içinde yer alabilirler.
b) Serbest partiler. Parti disiplini zayıf olan partiler de vardır. Her konu ve durumdaa daylarını, üyelerini, seçmenlerini serbest bırakan partilere, serbest partiler denir. Bu tür partilere, hemen hemen hiç rastlanmaz olmuştur. Günümüzdeki partiler, hep disiplinli partilerdir. Partilerin disiplin derecesi, partiden partiye değişmektedir. Kısaca belirtmek gerekirse, parti disiplini katidarı yumuşağa doğru çeşitli farklılıklar göstermektedir.
Türdeşlik yönünden siyasi partiler
Türdeşlik yönünden de siyasal partiler iki kümede toplanabilir.
a) Türdeş partiler. İdeoloji birliğinin egemen olduğu partiler, türdeş partilerdir. İdeolojik yapılı tek partiler ile, genellikle çok partili sistemdeki partiler türdeşliği fazla olan partilerdir.
b) Türdeş olmayan partiler. Çift parti sisteminin egemen olduğu ülkelerde, bu partiler geniş, türdeşliği az olan partilerdir. Türdeş olmayan partiler içinde, bir parti içi yelpaze vardır, Partinin sağ ve sol kanatları gibi. Türdeş olmayan partilere, tek parti sisteminden, çok parti sistemine geçen ülkelerde de rastlanır. Türdeş olmayan partiler, muhaliflerini kendi içlerinde barındırırlar. Türdeş olmayan partiden, yeni partiler türer, bölünmeler olur. Bu tür partiler arasında, üyelerin parti değiştirmeleri, sık rastlanılan olaylardır.
Son Yorumlar