Maymun Nedir? Çeşitleri Nelerdir?

Evrim derecesi bakımından makimsiler ve insanımsılar arasmda yer alan, primatlar (Primates) takımından me­meli hayvan.

Maymunlar (daha bilimsel olarak gerçek maymunlar olarak adlandırılır) kuyruklu maymunlar ve kuyruksuz maymunlar ya da insansı maymunlar olmak üzere iki gruba ayrılıırlar. Bu­nunla birlikte, insansımaymunlar kuy­rukları olan kimi maymunlarla diş for­mülünde (insanımsılar gibi) 32 diş bu­lunan, “Eski Dünya” maymunları ola­rak da adlandırılan dar burunlu maymunlarm alttakımını oluştururlar. Gerçekmaymunların ikinci alttakımını da, diş formülünde 36 diş bulunan, “Yeni Dünya” maymunları olarak da adlandırılan yassıburunlumaymunlar oluşturur. Bunların, tutunmalarını sağlayan uzun kuyrukları vardır. Oy­sa, dar burunlu maymunlarda kuyruk varsa (insansı maymunlar grubunda kuyruk yoktur), daha kısadır ve tutunucu değildir.

Yassı Burunu Maymunlar

Yassıburunlumaymunlara bu ad, bu­run delikleri arasmda geniş bir bölme bulunması nedeniyle verilmiştir; bu­run delikleri birbirinden uzak ve dı­şa doğru yönelmiştir. Kuyruklarında en az 14 omur vardır. Bu maymunlar, Amerika’da, 23 derece kuzey ve 30 derece güney enlemleri arasmda, ya­ni Kuzey yarıküreden Meksika orman­larına kadar ve Güney’de Brezilya’nın en uzak sınırına kadar bulunurlar. Bununla birlikte, asıl farkhlaştıkları yerin Amazon olduğu sanılmaktadır. Burada gerçekmaymunların en küçü­ğü olan ve boyu yaklaşık 10 sm’yi bu­lan ipek maymun yaşar. Böcekler ve küçük sürüngenlerle beslenen bu hay­van öbür maymunların çoğunun otçul olmasına karşılık etçildir. Amazon’da tamarinler (ya da pembe maymunlar), başlıklı maymunlar, sin­cap görünümündeki sincap maymun­ları ya da saimiriler, makimsilerinki gibi çok büyük patlak gözleri olan ge­ce maymunları da yaşar; kol ve bacaklarının çok uzun olması nedeniyle örümcek maymunlar diye adlandırı­lan maymunlarla, dil kemiği genişle­miş olan ve büyük bir gırtlak keseleri bulunan, uluyan maymunlar ya da bö- ğüren maymunlar da, bu bölge may­munları arasmda sayılabilirler.

İpek maymunlar (Callithrix cinsi), ta­marinler (Leontocebus cinsi) ve Callimico cinsiyle birlikte ipek tüylü maymungiller (Callithricidae ya da Hapalidae) ailesini oluşturur.

Başlıklı maymun, Cebus cinsinin en tanınmış türlerinden biridir; Alouatta ve A teles cinsleriyle birlikte yeni dünyama maymungiller (Cebidae) aile­sini oluşturur.

Dar Burunlu Maymunlar

İnce bir burun bölmelerinin bulunma­sı ve burun deliklerinin birbirine ya­kın ve aşağıya dönük olması nedeniy­le darburunlumaymunlar olarak ad­landırılan Eski Dünya maymunları Es­ki Dünya’da, yaklaşık olarak yassı burunlu maymunların Amerika kıtasında bulundukları enlemler arasında ya­şarlar. Dar burunlu maymunların ilk türediği yerin, yassı burunlu maymunların çok eski devirlerde yayıldığı Af­rika olduğu sanılır. Yassı burunlu maymunlar ve dar burunlu maymunların soylarının ortak olduğu sanılmakta­dır. Darburunlumaymunlardan oluş­muş iki büyük topluluğun en kalaba­lık olanı “köpek başlı maymun­laradır. Bunların tümü Cercopithecinae ve Colobinae olmak üzere iki alt- aileye ayrılan tek bir aile (uzun kuyruklu maymungiller [Cercopithecidae]) oluşturur.

Uzun kuyruklu maymungiller, insansı maymunların dışındaki, bütün öbür dar burunlu maymunları kapsar. Afri­ka’nın büyük bir kesiminde yaşayan, tam anlamıyla uzun kuyruklu maymunlar olan yaklaşık kırk kadar türün başlıca özellikleri uzun bir kuyruk, kü­çük kaba et nasırları, tüm uzun kuyruklu maymunillerde bulunan sarkık yanaklardır. Bunlar bazı erkek birey­lerin yönettiği aileler ve“ haremler” oluşturarak 30-40 bireylıktopluluklar halinde dolaşırlar. Türlerinden biri alyanaklı makak ya da Rhesus may­munu olan makaklar, öbürlerinden kuyruklarının kısa olmasıyla (hatta bazı türlerde hiç bulunmaz) ayrılırlar. Bunlar, Kuzey Afrika’da (özellikle Ce­belitarık’ta), Güneydoğu Asya’da ve Hindistan’da yaşarlar.

Uzun suratlı, tüysüz, kaba etleri bü­yük nasırlı, köpekdişleri kuvvetli olan babuinler, şempanzelere karşı koya bilen, hatta aslan, panter gibi yırtıcı hayvanları bile bozguna uğratmayı bi­len büyük maynAınlardır. Kongo’nun ve Ekvator Afrikası’nın mandrili, babuinden yalnızca başının daha büyük olması bakımından ayrılır.

İnsansı Maymunlar

İnsansı maymunlar iki aile ile temsil edilirler: Uzun kollu maymungiller (Hylobatidae) ailesi ve insansı maymungiller (Pongoidae) ailesi. Uzun kollu maymungiller ailesini ağaç­larda yaşayan, küçük boylu, uzun kol­lu jibonlar oluşturur ve şu iki cinsle temsil edilir: 3 000 m yüksekliğe ka­dar olan yerlerde yaşayabilen, gırtlak keseleri sayesinde kuvvetli ses çıka­rabilen, Sumatra’da yaşayan siyamang; birçok türü Güneydoğu Asya’ da yaşayan, ayak parmakları ayrılmış olan asıl Jibon.

İnsansımaymungiller ailesi, orangu­tanlar, goriller ve şempanzaleri kap­sar. Bunların tümü kuyruksuzdur, anatomi bakımından da insanımsıla­ra olduğu kadar gerçek maymunlara da benzerler; oldukça uzun boyludur­lar ve ruhsal bakımdan çok gelişmiş­tirler (yunuslar dışında öbür hayvan­ların hepsinden daha fazla).

Pongo cinsi, tek bir türe indirgenmiş olan orangutandır. Borneo ve Sumatra’da bulunan bu türün sayısı giderek azalmaktadır. Küçük kulaklı ve pri­matların en kuvvetlisi olan Gorilla cin­si iki alttüre ayrılır: Bunlardan biri Afrika’nın sık ormanlarında yaşayan kıyı gorili, öbürü yaşam yeri Zaire’nin dağlık ve ağaçlı bölgesi olan dağ go­rilidir. Şempanzeleri içine alan Pan cinsi, Af­rika’da, kuzeyde Gine’den güneyde Angola’ya, balıda Atlas Okyanusu’ndan doğuda büyük göller bölgesine kadar yaşayan birçok coğrafi alttüre ayrılır (Bkz. İNSANSIMAYMUNLAR).