Likenler Nedir?

Bir suyosunuyla bir mantarın ortak yaşaması sonucu oluşan karmaşık bit­kiler.

Görünüşlerinin tersine likenler tek de­ğil ama çift bireylerdir. İki farklı can­lıdan oluşan bu organizmalar, birbirleriyle sıkı ilişki içindedirler; bir baş­ka deyişle ortakyaşar canlılardır: İliş­kileri asalaksıdır ve sürekli birbirle­rinden yararlanırlar.

Sağlam Bir Ortaklık

Önceleri bu birliğe suyosunu ve man­tarın adlarım birleştiren ikili bir ad verilmek istenmişti ama ortaya çıkan organizmaların özgün olmalarının ya­nı sıra, bu ortaklıkların sürekliliği ve dengeliliği o kadar güçlüydü ki sonun­da bunlar da alışılagelmiş bitkiler gi­bi adlandırıldı. Ama gene de, likeni oluşturan iki organizma, her zaman mikroskop altında tanmabilmektedir. Likene dış görünümünü veren genel­likle mantardır, buna karşılık manta­rın tüm nitelikleri tam anlamıyla ko­runmaz. Sözgelimi, likenler mantar gi­bi çabuk çoğalmazlar, çünkü likenin boyunun 1 sm’ye ulaşması için 1 yıl geçmesi gerekir; bu özellikten dolayı söz konusu organizmanın ömrü son derece uzamıştır.

“Likenleşme”de çeşitli dereceler var­dır ve sonucu kesin olmayan eksik bir­leşmelerden ortaya çıkan belirsiz ve kararsız yapılar bilinmektedir; Mantar çoğu kez bir aşklı mantardır; spor keselerinin oluşturduğu yapıla­rın biçimi bu mantarların Discomycetes’e mi (kuzumantarı, domalan, vb’ni kapsayan grup), yoksa Pyrenomyctes’e mi (çavdar mahmuzu, Penicillium, vb’ni kapsayan grup) bağlı oldu­ğunun saptanmasına olanak verir. Birinci durumda geniş ve açık apotesyumlu (aşkları [tozluk] taşıyan üreme organları) bir diskli liken meydana ge­lir; ikinci durumdaysa hemen hemen kapalı peritesyumlu bir pirenoliken oluşur. Suyosunu olarak mavi-yeşil suyosunları (Cyanophyceae) ve yeşil suyosunları (Chlorophyceae) türlerin he­men tümünü oluştururlar. Duruma gö­re, suyosunu tüm tal yapısı içinde yay­gın olarak bulunur ve özel bir tabaka içinde sınırlı kalır. Suyosunlarının hücreleri yanlış olarak gonidium (ye­şil yosun hücresi) diye adlandırılmış­lardır; çünkü eskiden bunların üreme hücreleri gibi davrandıkları sanılıyor­du, ama gene de yerinde olmamasına karşın bu terim bilimsel dilde hâlâ varlığını korur.

Tal yalnızca taban bölümünden ya da iç yüzeyiyle bir yere tutunmuş bir ta­baka halinde olabilir; bazıları, içine kadar sızabildikleri destekle birleşerek bir bütün halini alırlar. Bazılarıy­sa karmaşık dallanmalar gösteren kü­çük gövdeler biçimindedir; bu durum soğuk bölgelerde yaşayan hayvanla­rın tek besinini oluşturalı rengeyiği li­keni (Caldonia rangiferma) için söz ko­nusudur.

Liken yapısal olarak iyi tanımlanmış bir birlik olduğu kadar, özel bir me­tabolizmaya da sahiptir. Bakteriler ve mavi-yeşil suyosunları gibi likenler, karayosunlarmdan çok üstün olan, olağanüstü bir dayanıklığa sahiptir­ler. Damlar, vitraylar ve hatta buzul- taşlar üstünde yetişirler. Ortamın do­ğal ya da yapay olarak yoksullaşması sıfasmda söz konusu bölgelerde top­luluklar oluştururlar.ama gerçekten baskm hale, ancak elverişsiz koşullar­da (donmuş topraklarda, deniz serpin­tisi etkisinde kalan bölgelerde, yüksek dağlardaki ya da buzul bölgelerinde­ki kayalarda) geçerler. Likenler doğrudan doğruya pek kulla­nılmaz ama biri (Roccella tinctoria) turnusol boyası verir; birkaç liken de yenebilir. Öte yandan, likenler çok ya­vaş geliştikleri için çok az humus sağ­larlar.

Hadi Paylaş!