Liberya Coğrafyası ve Ekonomisi

Batı Afrika’da ülke.

Kuzeybatıda Sierra Leone, kuzeyde Gine ve doğuda Fildişi Kıyısı’yla sınırlı olan Liberya güneyde ve güneybatıda Atlas Okyanusu’yla çevrilidir.

Coğrafya

Liberya, üstünde ülkenin en yüksek noktalarını (Nimba dağı, 1 768 m) meydana getiren birkaç gnays ve ku­varsit tepenin yükseldiği eski kayaçlardan oluşmuş bir yayla görünümün­dedir. Güneyde, yayla kesimiyle 15-25 km genişliğinde bir kıyı ovası arasın­da geçişi yan yana dizilmiş tepeler sağlar. Çoğunlukla denizkulaklarının yer aldığı kıyı kesimiyse alçak ve düz bir görünümdedir.
Irmaklar (Saint Paul ve Cavally) yaylayı ve tepeleri derinlemesine oymuş ülkede asekvator tipi bir iklim or­talama sıcaklık 25,6°C’tır; buraya dağı­lan ortalama 4 m yağış düşer. Tuzlu toprağa iyi uyum sağlayan mangrovların yetiştiği bataklık kıyı dışında, doğal bitki örtüsünü gür ormanlar oluş­turur. egemendir; başkent Monrovia’da TARİH mayıstan ekime kadar 169 güne Liberya Zenci Cumhuriyeti, 1822’de eski kölelerin yurtlarına dönüşünü örgütlemek üzere 1816’da kurulan bir Amerikan sömürge şirketi tarafmdan yaratıldı; o sıralarda Sierra Leone’nin güneyinde girişilen, kıyı kesiminin keşfi hareketi, Mesurado burnundaki yerli kabile reislerinin bu şirkete ge­niş topraklar vermesiyle sonuçlandı. A.B.D’li zenciler, buraya yerleşerek 1823’te topraklarını Monrovia’ya ka­dar genişlettiler; 1847’de A.B.D’nin koruyuculuğu ve mali denetimi al­tında Özgür ve Bağımsız Liberya Cumhuriyeti kuruldu (A.B.D. bu gü­vencelerle, ülkeyi herhangi bir Avru­pa istilasından koruyacağını ileri sü­rüyordu). Sonra da, İngiltere (1885) ve Fransa’yla (1892-1910) imzalanan anlaşmalarla sınırları belirlendi. Liberya’nın kurulması sömürge dö­nemi Afrikası’nda bir yenilik sayılır­dı. Afrikalı devlet ve hükümet başkanları arasındaki ünlü Monrovia Konferansı, Nisan 1968’de, 1943’ten beri Liberya cumhurbaşkanlığı gö­revini sürdüren William Tubmen ta­rafından düzenlendi.

Tubmen’in ölümünden (1971) sonra yerini VVilliam Tolbert aldı. Tolbert 1976 seçimleriyle durumunu sağ­lamlaştırdı. Bazı reformlar gerçekleş­tirildi. Bu nlar arasında oy verme hak­kının 18 yaşa indirilmesi, o tarihe ka­dar “Amerika kökenli Afrikalı” diye adlandırılan sınıfın çıkarları doğrul­tusunda, bir köşeye itilmiş bulunan yerli halkların kamu işlerinde görev alma girişimi, okur-yazarlığın kırsal kesime yayılması vardı. 1973’te cum­hurbaşkanı Tolbert, ülkeye, en çok kullanılan diller arasından seçilen ulusal bir dil kazandırmak istedi. An­cak bu Afrikalılığa dönüş isteği, ül­kede konuşulan öbür dillerin ve İngi­lizcenin ortadan kaldırılması anla­mına gelmiyordu. Bu çok açık de­mokrasi ve Afrikalılık istemine kar­şın, ilk kez Nisan 1979’da Monrovia’da ciddi ayaklanmalar patlak ver­di. Bu huzursuzluklar önemli top­lumsal ve iktisadi ayrılıkların varlığı­nı ortaya koydu.

Hükümet, uzlaşmaya ve iyi komşulu­ğa dayanan bir siyaset izliyordu. Li­berya 1973’te Sierra Leone’yle birlik­te iki ülke arasındaki ilişkileri artır­mayı ve güçlendirmeyi amaçlayan Mano River Union’u kurdu. 1975’te cumhurbaşkanı Tolbert, ülkesinin Batı Afrika Ülkeleri Ekonomik Birliği’ne katılmasını sağladı. Ayrıca Af­rika, Antil ve Büyük Okyanus ülkele­rini Avrupa Ortak Pazarı’na bağlayan Lome anlaşmasını imzalayanlar ara­sında yer aldı.

Irk ayrımı siyasetine (apartheid) kar­şı olmakla birlikte, Liberya, Güney Afrika rejimiyle her türlü ikili görüş­me çabasını destekledi. 1980’e kadar hükümetin uzun süre işbaşında kal­masıyla ve siyasal huzur ortamıyla dikkati çeken Liberya’da, 11 Nisan 1980’de girişilen askerî bir darbe so­nucunda Tolbert hükümeti devrildi ve cumhurbaşkanı idam edildi. Kanlı hesaplaşmalar birbirini izledi. Samuel K.Doe’nun yönetimindeki yeni hü­kümet, ülkeyi yıkıma götüren rüşvet­le savaşacağını, A.B.D’nin siyasal ve iktisadi baskısını azaltacağını, bü­yük toplumsal eşitsizlikleri (büyük bölümü yoksul %95 yerli halka karşı % 5 oranında varlıklı A.B.D. kökenli zenci) ortadan kaldıracağım ileri sür­dü.

3 Temmuz 1984’te yapılan bir hal koylamasıyla yeni bir anayasa kabul edildi ve 22 Temmuzda ülkenin sivil yönetime dönüşünü denetleyecek olan 35 sivil üyeden oluşmuş geçici bir Ulusal Meclis oluşturuldu. Askerî yönetimin yerine sivil bir hükümetin seçilmesinden soma, 1985 Ekiminde başkanlık ve anayasa seçimlerine gidileceği belirtildi.

Yapılan seçimleri Ulusal Demokrat Partinin kazanmasından ve başkan­lığa Samuel K.Doe’nun seçilmesin­den (muhalefet partileri, seçimlere hile karıştırıldığını ileri sürerek, meclisi boykot kararı aldılar) sonra, muhalefete sert bir baskı uygulanma­ya başlanıp, geniş çaplı tutuklamala­ra gidildi. Bu arada, S.S.C.B’yle ilişki­ler kesilip, A.B.D’yle oldukça yakın ilişkiler kurulduysa (A.B.D. dışişleri bakanı Schultz’un Liberya’yı ziyare­ti) da, kanlı olaylar nedeniyle A.B.D’nin desteğini de yavaş yavaş yitiren rejim, 1989’da ayakta kala­mayacak duruma geldi.Nitekim,Ulu­sal Kurtuluş Cephesi’nin başlattığı ayaklanma, ülkenin kuzeydoğu kesi­minde hızla yayıldı; ayaklanmacılar 1990 Ocağında bütün bölgeyi ele ge­çirerek, Monrovia’ya doğru hızla iler­lemeye başladılar ve 1990 Eylülünde Doe ve yandaşlarını ele geçirerek, öl­dürdüler. Sonra ordu ile Liberya Kurtuluş Cephesi arasında bir ateşkes imzalandı. Batı Afrika Ülkeleri İkti­sadi Topluluğu’nun desteklediği Amos Savvyer, önce geçici hükümet başkanlığına getirilip, 1991 Martın­da toplanan Ulusal Konferans tara­fmdan cumhurbaşkanlığına seçil­di.

Ulusal Kurtuluş Cephesi’nin destek­lediği Charles Taylor, başlangıçta Ulusal Konferans’a katılmaya karşı çıktıysa da, 1991 Martında Batı Afri­ka Ülkeleri İktisadi Topluluğınun oluşturduğu birliklerin denetimi ele almalarını kabul etti.

Liberya Ekonomisi

% 2,2 otlak, % 32,5 orman ve % 62 oranında ekili olmayan toprağa karşı toplam yüzölçümünün ancak % 3,3’ünü kaplamakla birlikte tarım, ülke iktisadına egemendir. Başlıca besin maddeleri üretimine yönelik tarım bitkileri, ülkenin batısında ye­tiştirilen pirinç, mısır, patates ve manyokadır: ama üretim, halkın ge­reksinimini karşılamaya yeterli de­ğildir. Kıyı ovasındaki kahve yetişti­rilen büyük tarım işletmelerinden, iç savaştan önce genellikle dışsatıma yönelik 20 bin tonu aşkın bakır üretilirken bir yıla yakın kesintisiz süren kanlı iç savaş, üretimin aşağı yukarı bütünüyle durmasına yolaçmıştır. Yılda yaklaşık 85 bin ton kauçuk üre­tilen kauçuk işletmelerinde, Nimba dağındaki (rezervinin 300 Mt olduğu sanılmaktadır) ve Bong’daki (rezervi­nin 350 Mt olduğu sanılmaktadır) büyük demir filizi yataklarında, elmas ve altın yataklarında da durum aynıdır. Günümüzde Liberya iktisa­dının geleceği, Batı Afrika Ülkeleri İktisadi Topluluğu’nun sağladığı desteğe ve yabancı yatırımlarının ye­niden başlayacağı umuduna bağlı­dır.