Kumul Nedir? Kıyı ve Çöl Kumları

Çöllerde ya da kıyılarda, rüzgârın bi­çimlendirdiği kum yığınlarından olu­şan tepeler.

Kumulların yükseltileri birkaç desi­metreyle onlarca metre arasında de­ğişir. Çakıllar gibi iri boyutlu öğeleri yerlerinden oynatıp itebilecek güçte olmayan rüzgârlar, yalnızca yerdeki kum tanelerini sürükleyebilirler. Bu nedenle de kumulların oluşması için gerekli kum birikimi, genellikle rüz­gârların değü de başka taşıyıcı etken­lerin aracılığıyla gerçekleşir: Kıyılar­daki kumullar için, ırmaklar ve kıyı akıntıları; çöllerdeki çöküntü alanla­rı için, vadlar ya da eskiden denizle örtülü olan yerler.

Bazı durumlarda rüzgâr, gerçek toz bulutları oluşturarak en ince öğeleri sürükleyip çok uzaklara taşıyabilir. Rüzgâr yavaşladığında, söz konu­su öğeler yere düşerler ve çöl kuşak­ları kenarında verimli kiremit topra­ğı yığınları oluştururlar. Bitki örtüsü, kumul oluşumunu yavaşlatır; çünkü bitkilerin kökleri kum tanelerini tutar. Bu nedenle kumullar, özellikle çöl ya da asçöl bölgelerinde ve kıyı kesimle­rinde bulunurlar; ılıman kuşaklarda da bazen kumulların oluştuğu görülür. Uzun kuraklık dönemlerinde, bitkiler yok olurlar, yeraltı su örtüsünün dü­zeyi düşer ve mevsimlik ya da düzen­siz olarak çölleri etkileyen koşullar or­taya çıkar (Asya ve Kuzey Amerika bozkırları).

Kıyı Kumulları

Kıyı kumulları alçak kıyılarda oluşur. Bunlar etkindirler, çünkü deniz ara­lıksız yeni öğeler getirir. Denizin çe­kildiği sırada devirsel olarak ortaya çıkan geniş alanlardan sökülüp alman kum, kumsalların arkasında birikir. Kum taneleri, denize karşı uzanan ha­fif eğimli yamaçlarda yavaş yavaş yükselir ve sarp bir yamaçtan aşağı­ya dökülür. Bir yolla kumullar kara­ların içlerine doğru ilerlerler. Kıyı ku­mullarına bütün iklim kuşaklarında raslanır (Polonya kıyıları, Landes böl­gesi, Fas kıyıları) ve bunların çok çe­şitli biçimleri vardır. Genellikle, Lanes bölgesinde olduğu gibi, kıyıya paralel, düz bir set oluştururlar. Rüzgâr¬ların değişken olduğu kesimlerde, kumul şeritlerinde bazen boğazlar oluşur ve genellikle karaların içlerine doğru uzanan bir kumullar kütlesi ortaya çıkar. Bu durumda, kumullar Ku­zey Fransa (Picardie, Flandres) ya da Hollanda kıyılarında olduğu gibi, önemli yüksekliklere ulaşabilirler. Kıyı kumullarının yaygınlaşmasına karşı savaşım, XVIII. yy. sonunda baş­lamıştır. Dikilen bitkileri korumak için çitlerden yararlanılır; bu ilk yerleştir­melerden sonra deniz kıyısı çamları ekilir. Bununla birlikte, kumul ilerle­mesi hiçbir zaman kesin olarak dur­durulamaz: Yangın, ormandaki ağaç­ların yoğun biçimde kesümesi, kumla­rın göçünü yeniden başlatabilir.

Çöllerin Kumları

Çöllerdeki kumullar uçsuz bucaksız kum alanlarında oluşur. Ergler 1 000 km’yi aşkın alanlara yayılabilir ve bunların sınırları kesindir; kumulları oluşturan kum, hemen oracıkta biçim­lenir. Kumullar, uzun, egemen rüzgâr­ların yönüne paralel şeritler halinde sıralanırlar; bu şeritler, kervanların gidip geldiği dar yollarla birbirlerin­den ayrılırlar. Az kumlu bölgelerde kumullar birbirlerinden ayrıdırlar ve kayalık tabanın geniş olarak görünme­sine olanak verirler. Rüzgârlar tara­fından itilen hilal biçimindeki bu ku­mulların orta bölümleri, saçak halin­deki uçlardan daha hızlı yer değişti­rir. Cılız da olsa bir bitki örtüsünün bulunması kumulların biçimini karmaşıklaştırır; bazı durumlarda, bir çalılık öbeği, arkasında küçük kum yığınlarının oluşmasını kolaylaştırır.

Hadi Paylaş!