Kaktüs Nedir? Özellikleri Nelerdir?

Firavuninciri ya da kaynanadili (Opuntia ficus) ve meyveleri.

Kaktüsgiller (Cactaceae) ailesinden, yaprakları dikenleşmiş etli bitki. Özellikle çöllerde yetişen kaktüsün çevreye uyumu o kadar çeşitlilik gösterir ki, farklı bölümlerinin açıklanması çoğu kez oldukça güçtür. Aşağı yukarı 1 500 kadar türü bir araya getiren kaktüsgiller ailesindeki bitkilerin tümü de etli olduğu halde, etli bitkilerin hepsi bu aileye girmez. Çöl bitkileri olan kaktüsgiller, kuraklığa son derece uyum gösterirler. Dış çevrey­le ilişkide bulunan yüzeyleri daralmış ve bunun sonucunda kaktüsler yuvar­lak ya da silindir biçimde görünüm ka­zanmışlardır, ayrıca aşağı yukarı yap­rakların tümü de yok olmuştur. Özüm­leme yüzeyleri azaldığı için kaktüsgil­ler çok fazla güneş ışığına gereksinim duyarlar. Üstderi iyice kütinleşmiş, balmumu gibi yumuşak bir maddeyle örtülmüştür; solunumu sağlayan göze­nekler az sayıdadır ya da korunmuş­tur; bitkiye fazla nemli bir kılıf sağla­yan tüyler, özellikle bitkinin taze bö­lümlerinde çok iyi gelişmişlerdir. Çok tanınmış peyotl türü gibi bazı kaktüs­ler kurak mevsimde büzülür, toprağın içine gömülür ve hatta koruyucu rol oynayan bir toz tabakasıyla örtülür­ler. Bitkinin yuvarlak bölümleri, özsuyla doludur; kaktüslerin pek azında gelişmiş bir kök ya da soğan yapısı bu­lunduğundan, bu durum genellikle gövde için söz konusudur.

Türlerin çoğu toprağın üstünde yaşar; bazıları ağaç görünümündedir, bu özellikleri ağır kuraklık koşullarında hiç değişmez; nemli ormanlarda baş­ka bitkilerin üstünde yaşayan tipleri de vardır, ama bunlar başka gruplar­dandır. Tümü de Amerika kökenlidir, yalnızca Rhipsalis’ieT Avrupa’da ta­nınmışlardır. Günümüzde, sağladıkla­rı büyük yarar nedeniyle, kaktüsler dünyanın hemen her yerine götürül­müşlerdir; yoksul ve çorak topraklar­da yetiştirilebüecek tek bitki öbeği olan kaktüslerin üretilmesi, toprağın değerlendirilmesinde en iyi çözüm yo­ludur; üstelik bu bitkiler çorak topra­ğın zayıflık derecesini azaltır ve artık­larıyla toprağı verimli kılar; ayrıca daha alçak boylu başka bitkileri de koruyabüirler.

Meksika kökenli bir kaktüs olan bektaşikavuğu.

Bu bitkilerin özsuyu, su gibi içilebilir; bazılarının da meyveleri yenebilir. Frenkincirinin (Opuntia) meyveleri de yenir, ama şamdan kaktüslerin (Cereus) ve öbür bazı cinslerin meyveleri en iyileridir. Bitkilerin özsuyundan ya­rarlanmak için, dikenli türlerde mey­velerdeki dikenleri yok etmek ve ka­buklarını soymak gerekir. Birçok tü­rü hâlâ hayvan yemi ve yeşil gübre olarak kullanılır. Ayrıca, bu bitkiler­den kimi ülkelerde çit olarak da ya­rarlanılır. Bazı kaktüslerin uç bölü­münü örten tüyler eskiden A.B.D’nde dokumacılık alanında kullanılırdı. Bü­yük türlerden yakacak olarak yarar­lanılır, ayrıca odunları çeşitli amaç­larla işlenebilir; ortası boş boru biçi­minde olması nedeniyle bambu yeri­ne de kullanılabilir.

Bazı kaktüsler zehirlidir; bunlardan balıkları uyuşturmada kullanılan maddeler elde edilir. “Peyotl” türü, içerdiği “meskalin” adı verilen ve renkli sanrılara yol açan maddeyle ta­nınmıştır. Ayrıca sanayide frenkincirleri üstünde özel olarak yetiştirilen kırmızböceklerinden lal rengi bir boyarmadde elde edilir. Ama günümüz­de bunun yerini yapay boyalar almış­tır.

Hadi Paylaş!