Grönland

Danimarka’ya bağlı ada. Kanada’nın kuzeydoğusunda yer alan Grönland (ya da Groenland) yeryüzünün en büyük adasıdır (2 175 600 km2).

Grönland Coğrafyası

Grönland ve fok avına çıkan eskimolu

2 600 km uzunluğunda, 1 200 km genişliğinde olan Grönland, Arkeyen çağın gnays ve granitinden oluşmuş çok eski bir taban parçasıdır; Kanada kalkanından Davis boğazı, Baffin denizi, Smith ve Kennedy boğazlarıyla ayrılmıştır. Tümüyle 60° kuzey enleminin yukarısında yer alır; kutup dairesi buradan geçer. Grönland’da kutup geceleri yaşanır; bu geceler güneyde birkaç hafta sürerken, kuzeyde dört aya varır. Ortalama sıcaklık yıl boyunca çok düşük kalır, güney ıbölgelerinde, 0,6°C, kuzey bölgelerinde -9,7 °C’tır. Kışın merkezden dış kesimlere doğru esen çok şiddetli rüzgârlar, iklim koşullarını iyice zorlaştırır. Yağışlar da gene enlemlere göre değişir: Güney kesimi bol yağış alır(l 700-2 000 mm); kuzeye doğru gidildikçe yağışlar azalır (60 mm). Grönland’ın aşağı yukarı bütün yüzeyi büyük bir buzdan kubbeyle kaplıdır: İçbuzul (indlandsis) denilen bu kitlenin kalınlığı kenarlarda değişiktir (kırk-elli metreden birkaç yüz metreye kadar); dağların 3 147 m yüksekliğe ulaştığı orta kesimde 2 400m’yibuhır.Kara tümüyle iç buzulun altında gömülüdür; yer yer kaya uçları halinde belirir (nunataklar). Doğuda, buz kütlesi, dorukları 3 000 m’yi aşan (Forel dağı, 3 483 m; Gunnbjörn, 3 700 m) ve fiyordlarla işlenmiş bir kıyıya tepeden bakan bir dağ engeline dayanır. Daha alçak olan batı kıyısı birer buzdağı (aysberg) deposu olan çok sayıda buz ırmağı tarafından oyulmuştur. Yalnız kıyıda (yderland] buz yoktur: Kıyının genişliği çoğu yerde 30 km’yi aşmaz; ama kimi yerlerde, özellikle güneybatıda 200 km’yi bulduğu olur; çünkü burada Kuzey Atlas Okyanusu akıntısının kolu olan bir ılık akıntı, iklimi yumuşatır.

Grönland Tarihi

982’de Kızıl Erik tarafından keşfedilen Grönland’ı Norveçliler yerleşime açarak, Oesterbygd ile Vesterbygd’i kurdular. Sonra ada, kuşkusuz iklimin soğuması nedeniyle unutuldu. 1578’de İngiliz denizci Martin Frobisher tarafından ikinci kez keşfedilen adaya, 1721’de Hans Eğede adlı bir Danimarkalı misyoner ayak bastı; batı kıyısında bir küçük yerleşim merkezi kurdu ve Grönland’a ilk ulaşmış İskandinavların izlerini bulacağını sanırken, yalnızca Eskimolarla karşılaştı. Adanın bilimsel keşfi XIX. yy’da gerçekleştirildi: Scoresby (1822), Nordenskjöld(1870), Nansen (1888), Peary (1896), Rasmussen (1912), Paul-Emüe Victor’un )(1947) düzenledikleri keşif seferleri. 1814’ten sonra Danimarka kolonisi olan ada, 1941’de A.B.D’nin askeri koruması altına verüdi; 1951’de üç sürekli üs kuruldu (Thule, Julianehaab ve Stromfjord) ve Danimarka’nın ticaret açısından tekeli kaldırıldı. 1979 Ocağında yapılan halkoylamasından sonra adaya iç işlerinde özerklik tanındı ve 1 Mayıs 1979’da 21 üyeli bir meclis kuruldu (Danimarka, adada bir valiyle temsil edilmektedir). 1982’de yapılan yeni bir halkoylamasıyla, Grönland, Danimarka’nın üyesi olduğu A.E.T’den çekildi (karar 1984’te uygulamaya kondu). 1979’dan beri iktidarda olan sosyal demokrat eğilimli Siumut partisi, 1991’de yapılan seçimlerde de birinci durumunu korudu ve başbakanlığa getirilen Lars Emil Johansen, Eskimoların ayrılıkçı partisiyle bir koalisyon hükümeti kurdu.

Grönland Ekonomisi

Grönland’da eskiden, avcılık ve balıkçılıkla geçmen Eskimolardan oluşan dağınık bir jıüfus vardı; günümüzdeyse, İskandinav göçmenlerinin oturduğu yüz kadar yerleşim merkezi bulunmaktadır. Danimarka yönetimi altında, sağlık ve eğitim hizmetlerinde, genel yaşam koşullarında önemli ilerlemeler gerçekleştirilmiştir. Grönlandlılar bir geçim kaynağı olan avdan (misk öküzü, tilki, tavşan) giderek el çekmekte, Julianehaab yakınlarında, koyun ve rengeyiği yetiştirmektedirler. Ülkenin temel gelir kaynağı balıkçılıktır: Çevre denizlerde küçük karides, som balığı ve morina balığı avlanır; ama balıkçılık kesimi, son yıllarda bir dar boğaza girmiş ve meclis, 1990 başında, balıkçılığı desteklemek için bir yasa çıkarmak zorunda kalmıştır. Yer altında pek önemi olmayan bazı mineral yatakları vardır: Disko adasında kömür; İvigtut’da kriyolit; Upernavik’de grafit; Mestersvig’de kurşun ve çinko. Pek sanayileşmemiş olan Grönland’da, yalnızca balık konservesi üreten tesisler vardır. Grönland stratejik konumundan ötürü A.B.D. tarafından Amerika kıtasının kuzey sınırlarım koruyacak askeri üslere yer olarak seçilmiştir; ama üsler kendi yaşantılarını sürmekte ve adaya gerçek bir iktisadi katkı sağlamamaktadır. Yalnızca turizm, Grönland için ek bir gelir kaynağı olabilmektedir.

Hadi Paylaş!