Fresk Nedir? Tarihi ve Yapım Teknikleri, Kireç suyunda eritilen madensel boyalarla taze sıva üstüne resim yapma yöntemi ve bu yöntemden yararlanılarak yapılan duvar resmi. Kökeni Tarih öncesi’ne kadar uzanan fresk sanatı (sözgelimi, Fransa’daki Lascaux mağarası) çağlar boyunca geniş ve çıplak duvarlar ile kemerlerin yüzeylerini süslemede kullanılmıştır.
Pompei’de bir Etrüsk mezarını süsleyen freskler.
Mısırlılar (Medinet Abu mezar tapınağı’nın freskleri) gibi Giritliler de (Knossos freskleri) fresk tekniğini biliyorlardı. Suyla karıştırılmış sili-katlı boyanın kum ve kireç karışımı bir duvar sıvası üstüne sürülmesine dayanan bu teknikle, kuruma sırasında oluşan kimyasal tepkime sonucu, üstü saydam bir kabukla örtülü taş gibi sert bir madde elde edilebiliyordu.
Eski Yunan’dan kalma duvar resimlerine pek rastlanmaz, ama Pompei’ deki İ.S. ilk yıllara ait resimler,bu tür için iyi birer örnek oluşturur. Fresk aynı zamanda özellikle katakomplarda (Domitilla, II. yy. ve Priscilla, III. yy.) ilk hıristiyan sanatının tekniğini de oluşturdu.
Yalancımermer üstüne yapılmış hayvan figürleri (Leptis Magna, Trablus yakınlan, Libya).
Bütün Bizans İmparatorluğu döneminde mozaiğin yanı sıra fresk de kullanıldı, XIV. yy’da Sırp ve Makedonya kiliselerinde, daha sonra Osmanlı yönetimi altındaki Girit’te ve Aynaroz dağında büyük ölçüde gelişti. Ayrıca Hindistan (Ellora, Ajanta), Türkistan ve Seylan’daki (Sri Lanka) buddha tapınaklarında bulunan ve bu tarihten önce gerçekleştirilmiş olan freskleri de saymak gerekir (İ.S. V. – VIII. yy’lar).
Fresk Yapım Teknikleri
İtalyanca frcsco (taze) sözcüğü, özellikle İtalya’da oldukça başarılı biçimde uygulanmış olan, kireçle yeni sıvanmış bir duvar üstüne resim yapmaya dayalı bir tekniği belirtir. Zamanla bu terim, Ortaçağ sonlarından Rönesans’a kadar İtalyanların son derece ustalıkla uyguladıkları “gerçek” fresk tekniği dışında duvar resmini belirtmeye başladı (Batı Avrupa’da görülen freskler, özellikle Roma çağından kalmadır).
Romanya’da, Bukovina ilindeki Ortodoks manastırlarında bulunan fresklerden iki örnek.
Yaygın olarak üç teknikten yararlanılmıştır:
1. A frasco tekniği
Resim, yedi saatte kuruyan, yeni sürülmüş bir sıva üstüne yapılır;
2. çok katlı sıva tekniği (ya da Yunan freski):
Kat kat sıva üstüne uygulanan bu teknikte, kola ile karıştırılan boya, duvara sürülür; daha sonra, oluşan mat tabaka üstüne aynı renk bu kez balmumuyla karıştırılarak yeniden sürülür ve parlak bir üst tabaka elde edilir (söz konusu teknik, Bizans sanatından etkilenerek oluşturulmuştur);
3. açık fon üstüne uygulanan teknik
Özellikle Fransa’da Roman resminde çok kullanılan bu yöntemde, duvara bir kat harç, bir kat sıva sürülür; bunun üstüne ressam, kırmızı boyayla kişilerin ana hatlarını çizer; daha sonra kireç kaymağında inceltilmiş boyaları kullanır, iki kat harçtan, üstteki intonac’o olarak adlandırılır ve hafif pürtüklü ince bir sıvadan oluşur. İri pürtüklü bir tabakadan oluşan alttakineyse arriccio denir.
1250-1450 yılları arasında, ressamlar insan resimlerini bu kaba harç tabakasının üstüne çiziyorlardı. Bir freskin yapımında, günlük çalışma bölümleri yukardan aşağı doğru birbirini izlerdi.Bu tür sıralanma hem boyanın akmasını önlüyor, hem de çalışma ilerledikçe fresk ustalarının üstünde çalıştıkları sehpanın alçaltılmasına olanak veriyordu.
XIII. – XVI. yy’lar arasında fresk alanında en başarılı yapıtlar özellikle İtalya’da Cimabue’den Michelangelo’ ya kadar, büyük fresk ustaları tarafından gerçekleştirildi.
XIV. ve XV. yy’larda mihrap arkalıkları ve panolardaki parlaklığa, yumurta kullanılan bir ıslatma (detramp) tekniği (tempera) sayesinde, freskle süslü duvarlarda da Taslanıyordu; bu da yağlıboyada yeni resim etkileri arayışına duyulan eğilimi hızlandırdı: Michelangelo, Leonardo da Vinci.
Ortaçağdan Rönesansa Fresk
Fresk alanındaki ilk usta, kompozisyonlarını tanrısal bir anlayışla canlandıran Giotto’dur. Assisi çevrimini yaparken, çiçekler, kuşlar ve güneşle konuşabilen Aziz Francesco’nun yaşamını güzel sahnelerle vermeyi başaran Giotto’nun yapıtları, süsleme panoları beğenisini uyandırarak birçok sanatçıya örnek olmuştur: Cimabue’nin arkadaşı Gaddo Gaddi; Santa Croce kilisesinin yemekhanesindeki Cena’yı (Son Akşam Yemeği) gerçekleştiren oğlu Taddeo Gaddi. Simone Martini, Ambrugio Lorenzetti, Orcagna, Masaccio gibi fresk ustaları cennet ve cehennem, vb. konuları işlediler.
Giotto, ilgi merkezini yandaki bir figüre kaydırarak Ortaçağ’a özgü bakışımlılığı bozmaya çalışırken, Masaccio da insan figürleri oluşturduğunda arka plana yer vermedi. O zamana kadar çizgi renge egemendi. Masaccio insana uzamda yer vermişti. Fra Angelico (San Marco: İsa’ nın Görünmesi), Piero Della Francesca (Arezzo: Saba Melikesi Haç Tahtasına Taparken), Andrea del Castagno, Mantegna, Botticelli, Ghirlandaio, Raffaello, Michelangelo (Vatikan: Son Yargı) değişik temalardan (yaratılış, Adem ile Havva, tufan, mahşer, İsa’nın yaşamı, iyilikle kötülüğün çatışması) yararlanarak öbür dünyanın gizlerini anlatmaya çalıştılar. Fresk sanatı, Rönesans’tan sonra barok dönemde, XVIII. yy’da da Tiepolo gibi usta ressamlarla varlığını sürdürdü ama, daha sonra giderek eski önemini yitirdi.
Son Yorumlar