Firdevsi Kimdir ve Şehname Hakkında Bilgi, İranlı ozan (Tus, 934?-Taberan, 1020?).
Kaynaklarda, eski İran’ın geleneklerine bağlı, çiftlik sahibi ailelerinden birinin çocuğu olduğu, iyi bir öğrenim gördüğü, arapçayı ve pehleviceyi iyi öğrendiği belirtilen Ebül Kasım Mansur Firdevsi, uzun yıllarTus kentinde yaşamış, Ebu Mansur bin Muhammet adlı bir sanatseverin yakın ilgi ve desteğini görmüş, Tus âmili (vergi baş memuru) Huyday bin Kuteyben’ in dostları arasına girip vergi ödememe ayrıcalığını kazanmıştır.
Firdevsi’nin Şehname’siyle ilgili bir resimleme (XVI. yy.).
Dünya edebiyatında Şehname adlı, 60 000 beyitten oluşan ünlü mesnevisiyle tanınmış olan sanatçı, destan edebiyatının en başarılı ürünlerinden biri sayılan bu yapıtında, ilk insandan Yezdigerd III’e (X. yy’a) kadar uzanan efsanevi İran tarihini dile getirmiştir. Pişdadiler sülalesinden 15 padişahın döneminin, Keyaniler sülalesinden 10 padişahın döneminin (bu dönem Zerdüşt’ün ortaya çıkması ve İskender’in İran’ı istilasıyla son bulur), Eşkânîler sülalesi döneminin ve Sasanîler sülalesinden 9 padişahın döneminin anlatıldığı bu ünlü mesnevisini hazırlarken, halk arasında söylenegelen destansı öyküleri derleyen Firdevsî, ayrıca Avesta’yı incelemiş, Hudayname adlı resmi İran tarihinden, Ebül Müeyyet, Mesudi, Merzevi, Dakkiki gibi yazarların manzum ve mensur Şehname’lerinden yararlanmıştır. Aruz’un “feûlün feûlün feûl” kalıbıyla yazılmış olan Şehname’nin üslubu oldukça yalın ve durudur.
Söz ve anlam sanatlarına pek başvurulmamış, arapça sözcükler kullanmaktan elden geldiğince kaçınılmış, betimlemelere özel bir özen gösterilmiştir.
Firdevsi, İran tarihini ve toplumunu verirken, kahramanlar üstünde önemle durmuş, sözgelimi en büyük kahraman olarak Rüstem’i, en kötü kahraman olarak da Dahhak’ı göstermiştir. Tarih ve kahramanlık olaylarının arasına sıkıştırılan aşk öykülerinin canlılık ve renk kattığı yapıt, iki ana tema üstüne oturtulmuştur: İran halkının baskılara, zulümlere, haksızlıklara karşı savaş açıp bağımsızlığını kazanması; toplumda adalet duygusunun geliştirilmesi.
Biçim ve içeriğiyle aşağı yukarı bütün İslâm edebiyatında sık sık başvurulan zengin bir destan (Doğu
mitolojisi) kaynağı haline gelen Şehname, destan türünün en başarılı örneklerinden sayıldığı için, birçok dünya diline çevirisi yapılmış ve yapıtla ilgili çeşitli bilimsel incelemeler hazırlanmıştır.
Son Yorumlar