Cumhuriyetin ilk yılları ve çok partili denemeleri nelerdir? Cumhuriyetin başlangıç döneminde, tek parti bir devlet ideolojisi olmamıştır. İkinci Büyük Millet Meclisi seçimini izleyen günlerde, Anadolu ve Rumeli Müdafaai Hukuk Cemiyetinin Halk Fırkasına dönüşmesinden sonra, parti içinde ve dışında oluşan yeni karşıt akımları destekleyenler, 17 Kasım 1924 de Terakki Perver Cumhuriyet Fırkasını kurmuşlardır. Kazım Karabekir Paşanın başkanı olduğu bu Parti, genelde cumhuriyet ilkesini, liberalizmi ve demokrasiyi benimsediğini programında açıklamış olmasına karşın, Parti örgütünde, o dönemin devrimci atılımlarma karşı çıkanlar toplanmıştır. Bu Parti, doğuda, 1925 yılında Şeyh Sait İsyanının çıkması üzerine, hükümet kararı ile kapatılmıştır. Atatürk Devrimlerinin çoğu, bundan sonra başlayan tek parti döneminde gerçekleşmiştir.
İkinci deneme, 12 Ağustos 1930 da Serbest Cumhuriyet Fırkasının kurulması ile olmuştur. Bu parti, Atatürk’ün isteği ile Ali Fethi Okyar tarafından kurulmuştur. Yeni parti, programında lâik düşünceye yandaş olduğunu, cumhuriyete bağlığını belirtmesine karşın, özgürlük ortamından yararlanan tutucuların cumhuriyet ve lâik düşünceye karşı olanlar partide görev almaya başlamışlardır. Parti genel başkanının ve yöneticilerinin çabaları tutucuları girişimlerinin önlenmesine yetmemiş ve Parti 12 Aralık 1930 da kendini kapatma kararı almıştır.
Cumhuriyet Halk Partisinin 1935 kurultayından sonra, parti yapısı ile devlet yapısının, belli düzeyde, birbirinin içine girdiği, İçişleri Bakanının parti içindeki görevi de parti genel sekreterliği, valilerin de parti il başkanlığı görevini üstlendikleri görülür. Bu hareketi, faşist ve komünist rejimlerdeki parti ve devlet bütünleşmesine bir özenti olarak görmemek gerekir. Bunu, partinin devlet mekanizmasına egemen olması olarak değil, ulus egemenliğinin yerleşmesinde büyük görevler üstlenmiş olan bürokratik yapının, partiyi kontrol altına alması biçiminde değerlendirmek, daha gerçekçi bir yaklaşım olacaktır.
Son Yorumlar