Çiçekli bitkilerin çiçeksiz bitkilere oranla doğadaki yaygınlığı üreme üstünlüğü ile açıklanabilir. Bunu da sağlayan çiçektir. Çiçek şekil ve büyüklük bakımından bitkiden bitkiye farklılık gösterebilir. Çiçekler üreme olayı için pek çok adaptasyona sahiptir.
Çiçekte tozlaşmayı kolaylaştırabilmek için koku verme, renkli yapraklara sahip olma ve balözü (nektar) salgılama gibi özelliklerin gelişmiş olması ileri düzeyde bir adaptasyondur. Çiçeklerin çoğunda, aynı çiçek üzerinde hem erkek organ hem de dişi organ birlikte bulunur. Böyle çiçeklere tam çiçek veya erselik çiçek denir. Bir tam çiçeğin kısımları aşağıda verilmiştir.
Bazı bitkilerde ise dişi ve erkek organlar ayrı ağaçlarda bulunur (söğüt ve kavak gibi). Dişi ve erkek organı aynı çiçekte bulundurmayanlara eksik çiçek denir.
Tozlaşma ve Döllenme:
Polenlerin dişi organın tepeciğine yerleşip tutunmasına tozlaşma denir. Bitkilerde tozlaşma “kendi kendine” veya “yabancı tozlaşma” şeklinde gerçekleşir. Kendi kendine tozlaşma, hermafrodit bir çiçeğin dişi organının kendi erkek organının polenleriyle tozlaşmasıdır. Bir çiçeğin aynı türden başka bir çiçekle tozlaşmasına da yabancı tozlaşma denir. Yabancı tozlaşmada polenler rüzgâr, su, böcek, kuş ve yarasa ile başka çiçeklere taşınır.
Dişi organın tepeciğine gelen polen, tepecikten salgılanan yapışkan bir madde sayesinde buraya tutunarak çimlenmeye başlar. Vejetatif çekirdek dişicik borusu içerisinde ilerler ve embriyo kesesine ilerlerken bir mitoz bölünme geçirerek iki çekirdekli hale gelir.
Çekirdeklerden biri embriyo kesesindeki polar çekirdeklerle birleşerek 3n kromozomlu bir yapı oluşturur. Bu 3n kromozomlu (tripioyit) hücre mitoz bölünmelerie endospermi (besi doku) oluşturur. İkinci sperm (polen) çekirdeği ise yumurta hücresiyle birleşerek 2n kromozomlu zigotu oluşturur. Zigot da mitoz bölünmelerle embriyoyu oluşturur. Antipod ve sinerjit çekirdekler döllenmeye katılmazlar. Erir ve kaybolurlar. Endosperm (besi doku), tohumun çimlenmesinin sonuna kadar embriyonun besin ihtiyacını karşılayan dokudur.
Tohum ve Meyve:
Tohum taslağı içerisindeki embriyo ve endosperm ile birlikte tohumu oluşturur. Bir tohum tohum kabuğu, endosperm ve embriyo olmak üzere üç kısımdan oluşur. Tohum kabuğu, tohum taslağının dış dokularının sertleşmesi sonucu oluşur. Tohum içerisindeki embriyoyu olumsuz koşullardan korur. Endosperm, embriyoya çimlenene kadar besin sağlar. Yapısında nişasta, yağ, protein gibi besin maddeleri bulunur.
Embriyo, zigotun mitoz bölünme geçirmesi sonucu oluşur. Embriyodan genç bitkiye ait, embriyonik gövde, embriyonik kök ve çenekier gelişir. Çimlenme sırasında embriyonik gövdeden gövde ve yapraklar; embriyonik kökten de gerçek kökler oluşur. Endosperm ve çenekler ise çimlenme süresince embriyonun besin ihtiyacını karşılar.
Meyve, döllenmeden sonra yumurtalık zarının farklılaşmasıyla oluşur. Bir bitkinin meyvesi tohumu çevresel etkilere karşı koruduğu gibi tohumun yeryüzünde dağılışına da yardımcı olur. Meyveler oluş şekillerine ve morfolojik yapılarına göre sınıflandırılır. Oluş bakımından meyveler basit, bileşik, gerçek ve yalancı meyveler olarak gruplandırılırlar.
- Bu gruplandırma aşağıdaki şekilde gösterilmiştir.
Morfolojik yapılarına göre meyveler, kuru meyveler ve etli meyveler olmak üzere iki büyük gruba ayrılır. Kuru meyvelerin kabukları sert ve kurudur. Örneğin kestane ve fındık bunlardan ikisidir. Etii meyvelerin ise meyve yaprakları etli ve suludur. Bu tür meyvelere kiraz, incir ve üzüm örnek verilebilir.
Ayrıca bakınız. Çiçekli bitkilerde polen ve yumurta nasıl oluşur?
Son Yorumlar