Tabiatta yaşam belirtileri gösteren varlıklar canlı olarak kabul edilir.Canlıların kendilerine özgü yapısal özellikleri olsa da bir çok ortak özellikleri vardır.
1)KİMYALSAL YAPI
Bütün canlıların yapıları benzer kimyalsal maddelerden oluşur.
Nükleik asitleri (DNA , RNA)
Su
Karbonhidratlar
Proteinler
Yağlar
Bazı Mineraller(Ca, Fe, Mg,P, N…)
Canlıların sürekliliği için bu maddelerin canlıda mutlaka olması gerekir.
2)Organizasyon ,hücresel yapı
Tüm canlılar yapısal ve işlevsel bakımdan en küçük yapı birimi olan hücrelerden oluşur.
Hücreleri gelişmişlik düzeyine göre
Prokaryot Hücre :çekirdeği ve zarlı oraganali bulunmayan (bakteriler, algler )
Ökaryot hücre :çekirdeği ve zarlı organali bulunan(mantarlar,hayvanlar, bitkiler)
olarak ikiye ayırabiliriz.
Ortak olarak hepsinde hücre zarı,stoplazma,ribozom,DNA ve RNA vardır.
Bir Hücreli Canlılar:Bir hücreden oluşur.
Örn:Amip, Öglena, Amip, Radiolaria, Çan hayvanı, Paramesyum, Sporlular
Çok Hücreli Canlılar:Çok sayıda hücrenin belirli bir organizasyon ile bir araya gelmesiyle oluşur.
Örn:insan, hayvan,bitki
HÜCRE-> DOKULAR->ORGANLAR->SİSTEMER->ORGANİZMA
3)BESLENME
Canlılar gerekli olan enerjiyi besinlerden sağlar.Beslenme tiplerine göre
Ototrof beslenme:Canlının kendi besinini kendi üretmesidir.CO2 ve H2O gibi inorganika maddelerle organik besin sentezi yaparlar.
Fotosentetik (bitkiler), Kemosentetik (bakteriler)
Heterotrof beslenme:Canlının ihtiyacı olan besini dışarıdan hazır olarak almasıdır.
İnsan, hayvan, mantar vb
(Hem ototrof hem heterotrof canlılar: Böcekçil bitki ve öglena)
4)Enerji üretimi (solunum)
Metabolik faliyette kullanılacak ATP yi üretme amacıyla gerçekleştirilir.Canlıların büyümesi, iş yapabilmesi, üremesi, bütün hayatsal fonksiyonlarını gerçekleştirebilmesi için enerjiye ihtiyacı vardır.
Canlıların kullandığı enerjinin temeli Güneştir.Güneş enerjisinin canlılar tarafından kullanılabilmesi için fotosentezle bitkiler tarafından kimyalsal enerjiye dönüştürülür.Fotosentezle organik moleküllerin bağlarında kimyalsal enerji olarak depolanan bu enerji, hücresel solunum ile serbest hale geçer ve canlının hayatsal fonksiyonlarında kullanılır.Kasların çalışması buna örnek verilebilir
5)BÜYÜME
Canlıların yapısını oluşturan hücrelerin sayıca (çok hücreli) ve hacim (tek hücreli) olarak artmasına denir.
Büyüme olayı besinler ve solunum ile gerçekleşir.
Dışarıdan alınan besinlerin hücrede kullanılması ve enerji oluşturulmasını içeren olaylara metabolizma denir.
Anabolizma (yapım olayı): Fotosentez, Kemosentez, Dehidrasyon
Katabolizma(yıkım olayı):Solunum, sindirim, hidroliz
olarak iki kısımdan oluşur.
Anabolik olaylar > Katabolik olaylar ise canlı büyür.
Anabolik = Katabolik olaylar ise büyüme durur.
Anabolik olay < katabolik olaylar ise yaşlanır.
Hayvanlarda büyümenin üst sınırı vardır ama bitkilerde üst sınır yoktur.
6)HAREKET
Canlılar yaşadıkları ortama göre çeşitli hareket yeteneklerine sahiplerdir.
Paramesyum siller yardımıyla hareket eder.Öglena kampçı yardımıyla, amip yalancı ayakları yardımıyla hareket eder.
Bitkilerde ışığa yönelme hareket olarak örnek gösterilebilir.
7)BOŞALTIM
Bir hücreli ve çok hücrelilerde canlılardan metabolik atıkların uzaklaştırılmasıdır.
Tek hücrelilerde boşaltım kontraktif koful ile,
Bitkilerde fazla su yapraklarda terlemeyle, katı atıklar ise yaprak dökümü ile atılır.
8)HOMEOSTASİ(İÇ DENGE)
Çevre şartlarının değişkenliğine rağmen iç dengenin sürekli olarak sabit tutulması olayıdır.Canlılarda vücudun bütün yapıları homeostasi de görev alır.Örneğin; boşaltım sistemi kanı süzerek artık maddeleri ve fazla suyu dışarı atar.
Kandaki oksijen ve karbondioksit miktarı solunum sistemi ile dengede tutulur.
9)ÜREME
Her canlının belli bir büyüme döneminden sonra neslini devam ettirebilmesi için kendine benzer bireyler meydana getirmesine denir.
Eşeyli ve eşeysiz üreme şeklindedir.
10)UYARILMA-TEPLİ VERME
Canlılar iç ve dış ortamdan gelen fiziksel ve kimyalsal uyarılara karşı tepki gösteririler.
pencere kenarındaki bitkinin ışığa yönelmesi,
Göz bebeklerinin az ışıkta genişlemesi ve fazla ışıkta daralması,
Canlıların duyarlılığı sinir sistemi,endokrin sistem ve duyu organalrı ile sağlanır.
11)ÖLÜM
Canlı özelliklerini taşıyan bütün varlıklar doğar, büyür ve ölür.
12)SİNDİRİM
Büyük Moleküllü besinlerinyapı taşlarına parçalanmasına sindirim denir.
Sindirim; hücre içi (canlıların tümünde) ve Hücre dışı ( Saproft canlılarda, böcekçil bitkilerde ve süngerler hariç hayvanlarda görülür.) olmak üzere ikiye ayrılır.
Son Yorumlar