Litvanya kökenli Fransız göstergebi- limcisi (Litvanya, 1917-Paris, 1992). Ortaöğrenimini Litvanya’da yaptıktan sonra Fransa’ya giderek Grenoble Edebiyat Fakültesi’nde (1936-1939) okuyan Algirdas Julien Greimas, bu öğrenimini bütünleyip Litvanya’ya döndü; ama bir süre sonra yeniden Fransa’ya gidip, özellikle dilbilim alanındaki araştırmalarını geliştirmeye koyuldu. 1949’da Sorbonne’da sözlükbilim alanında önemli bir çalışma sayılan doktora tezini savundu: La Mode en 1830 (1830’da Moda).
Algirdas Julien Greimas
Ardından İskenderiye’ye giderek, 1958 yılına kadar oradaki Edebiyat Fakültesi’nde öğretim görevlisi olarak çalıştı. 1949-1958 yılları arasında İskenderiye’de yaptığı araştırmalarda doğrudan doğruya sözlükbilim/ anlambilim üstünde durdu;F. de Saussure’ün tasarladığı genel dil kuramının, dilin yüzeysel boyutuyla ilgili bir birim olan “sözcük” düzeyinde kalınarak oluşturulamayacağını, dilin yüzeysel yapısının altında anlamsal bir yapının da bulunduğunu, bu nedenle genel ve evrensel yapılan (anlamlar) araştıran anlambilim’e yönelinmesi gerektiğini savundu.
Türkiye’de Yaşadığı Yılları
1958’de öğretim amacıyla Türkiye’ye gelen Greimas, Ankara Üniversitesi’nde (1958-1962) ve İstanbul Üniversitesi’nde (1960-1962) dilbilim, anlambilim dersleri verdi. Aynı yıllarda Nusret Hızır’la dostluk kurarak onun etkisiyle simgesel mantığa yöneldi. Özellikle İstanbul Üniversitesi’nde verdiği derslerde yapısal anlambilim in temel kavram ve ilkelerini geliştirmeye çalıştı.
Fransa’ya Dönüş
1962’de Türkiye’den ayrılarak Fransa’ya giden ve Poitiers Üniversitesi ile Paris’teki Bilimler Fakültesi’nde ders vermeyi sürdüren Greimas, özellikle 1963-1964 yıllarında yapısal anlambilim konusundaki toplu çalışmalarıyla ilgi gördü. 1965’te Paris’te Ecole Pratique des Hautes Études un dilbilim ve anlambilim dallarıyla ilgili bölümünün yönetimine getirilen bilgin,1966’da, daha önce çoğaltılmış, ders notları olarak kullandığı ve bir çok araştırmacının çalışmalarını yönlendirmiş olan incelemelerini Sémantique structurale.Recherche de méthode (Yapısal Anlambilim. Yöntem Araştırması) adıyla yayımladı. Genel anlambilime yapısal açıdan yaklaşan bu yapıt, dilbilim çevrele-rinde büyük bir etki yaptı. Kitabın başlığında anlambilim sözcüğünün bulunmasına karşın, yapıt bazı bilim adamları tarafından gerçek bir göstergebilim incelemesi olarak eğerlendirildi. Greimas, oluşturmak istediği genel anlambilim ya da göstergebilim kuramına temel olarak, dilbilim açısından F.de Saussure ve L. Hjelmslev’in kavram ve ilkelerini, N. Trubetskoy ile R. Jakobson’un sesbilim yöntemini; etnoloji, insanbilim ve mantık açısından da V. Propp, C. Lévi-Strauss, H. Reichenbach, vb’nin yaklaşımlarını aldı.
Dilbilim dışındaki araştırmacıların çalışmalarından esinlenmesinin başlıca nedeni, salt doğal dillere yönelik bir anlambilim yöntemi düşünmemesiydi. Dolayısıyla, tümce düzeyi üstünde çalışan dilbilimin yanı sıra, tümce ötesi birimleri (söylemler) de inceleyen alanlara (özellikle V. Propp’ un masal çözümlemesi) yönelmek zorunda kaldı.
Greimas, bu yapıtında, genel anlambilimin kuruluş koşullarını belirlerken incelenecek konudil’den (gösterge dizgeleri) bağımsız bir üstdil’in (bilim adamının kullandığı tutarlı kavramlar, terimler bütünü) düzenlenmesi gerektiğini vurguladı. Ayrıca, söz konusu üstdil’in insan bilimlerindeki öbür dallara da örnek olabileceğini gösterdi. Bu arada göstergebilimsel açıdan masal çözümlemeleri alanında V. Propp’un ortaya attığı işlevleri geliştirdi ve Fransız yazarı G. Bernanos’un yapıtlarının anlam evreninin yapısını çıkardı.
1966 yılından sonra, çeşitli alanlardaki araştırmacıları bir araya getirerek topluçalışmalarını sürdüren Greimas, 1970’te Du Sens. Essais sémiotiques’i (Anlam Üstüne. Göstergebilimsel Denemeler) yayımlayarak, göstergebilim’e uzanan doğrultuya kesin biçimini vermiş oldu. Üretici, söz dizimsel ve genel bir göstergebilim kuramı söz konusuydu artık. Yapıtın özellikle anlatı yapılarını irdeleyen ve bu konuda bir çözümleme örnekçesi sunan “Eléments d’une grammaire narrative” (“Bir Anlatı Dilbilgisinin İlkeleri”) başlıklı bölümü göstergebilimin temel aşamalarını saptaması açısından ayrı bir önem taşıyordu. Oluşturduğu göstergebilim kuramını, çevresindeki araştırma topluluğuyla (bu topluluk sonradan Paris Göstegebilim Okulu adıyla anılmaya başlandı) birlikte, başta edebiyat metinleri olmak üzere çeşitli gösterge dizgelerine uygulamaya başladı. 1972’de kendi yönetiminde, ortak bir yapıt olan, Essais de sémiotique poétique’i (Şiirsel Göstergebilim Denemeleri) yayımladı. 1975’te Paris’ teki Ecole des Hautes en Sciences Sociales’in Genel Anlambilim Bölümü başkanlığına getirildi. 1976’da göstergebilim kuramında yeni bir çığır açan iki kitap birden yayımladı: Maupassant. La sémiotique du texte: exercices pratiques (Maupassant. Metnin Göstergebilimi: Uygulama Alıştırmaları) ve Sémiotique et Sciences sociales (Göstergebilim ve Toplumsal Bilimler). Birinci yapıt edebiyat göstergebiliminin en yetkin çözümleme örneğiydi; ikinci yapıtsa, toplumsal bilimlerdeki söylemlerin (örneğin, hukuk söylemi) anlamsal yapısını açıklıyordu. Uygulama alanlarını giderek genişleten ve bu arada yarattığı tutarlı terimler bütününü (üstdil) bir araya getirmek isteyen Greimas, masal çözümlemeleri konusunda uzmanlaşmış olan J. Courtés ile birlikte açıklamalı bir göstergebilim sözlüğü hazırlama işine girişerek bu yapıtı 1979’da yayımladı: Sémiotique. Dictionnaire raisonné de la théo-rie du langage (Göstergebilim. Dilyetisi Kuramının Açıklamalı Sözlüğü).
Greimas yönetiminde geliştirilen göstergebilim çalışmaları günümüzde çeşitli alanlara yönelik olması nedeniyle geniş bir ilgi görmektedir. Gerçekten de edebiyat, resim, müzik, film, tiyatro, mimarlık, hukuk, siyaset, din, folklor, vb. alanlardaki anlamlı bütünleri, bir başka deyişle gösterge dizgelerini çözümleyen, dolayısıyla dünyadaki anlamlar evreninin temel özelliklerini sınıflandırmaya çalışan Greimas göstergebilimi, doğal dillerin anlamsal yapısını araştıran dilbilimsel anlambilim’den ayrıldığı gibi, salt bildirişim olgusunu araştıran bildirişim göstergebiIimi’nden de ayrılır (Bkz. Göstergebilim). Greimas’ın gerçekleştirdiği varsayımsal tümdengelimli göstergebilim kuramı, bildirişim olgusunu değil, bu olguyu da içeren anlamlama süreçleri’ni, yani anlam üretiminin eklemleniş biçimlerini araştırır.
Algirdas Julien Greimas Başlıca Yapıtları
Sémantique structurale. Recherche de méthode (Yapısal Anlambilim. Yöntem Araştırması, 1966); Du Sens. Essais sémiotiques (Anlam Üstüne. Göstergebilimsel Denemeler, 1968); Essais de sémiotique poétique (Şiirsel Göstergebilim Denemeleri; başkalarıyla birlikte, 1972); Maupassant. La sémiotique du texte: exercices pratiques (Maupassant. Metnin Göstergebilimi: Uygulama Alıştırmaları, 1976); Sémiotique et sciences sociales (Göstergebilim ve Toplumsal Bilimler, 1976); Sémiotique. Dictionnaire raissoné de la théorie du langage (Göstergebilim. Dilyetisi Kuramının Açıklamalı Sözlüğü; J. Courtés ile birlikte, 1979); introduction à l’analyse du discours en sciences sociales (Toplumsal Bilimlerdeki Söylem Çözümlemesine Giriş; É. Landowski ve başkalarıyla birlikte, 1979); Du Sens II (Anlam Üstüne H, 1983); Des Dieux et des hommes (Tanrılar ve İnsanlar Üstüne, 1985); De l’imperfection (Kusurluluk Üstüne, 19871.
PARİS GÖSTERGEBİLİM OKULU
A.j. Greimas’ın çevresinde 1960 yıllarından bu yana çalışmalarını sürdüren araştırma topluluğu üyeleri, Paris Göstergebilim Okulu adıyla anılmaktadır. Greimas’m yönetimindeki bu Okul’un öbür temsilcileri arasında özellikle şu araştırmacıları sayabiliriz: jean Claude Coquet (Sémiotique littéraire [Edebiyat Göşter- gebilimi], 1972; Sémiotique. L’École de Paris [Göstergebilim. Paris Okulu]; başkalarıyla birlikte, 1982); Michel Arrivé (Les Langages de jarry. Essai de sémiotique littéraire [jarry’ nin Dilyetileri. Edebiyat Göstergebilimi Denemesi], 1972); joseph Courtés (Lévi-Strauss et les contraintes de la pensée mythique [Lévi-Strauss ve Mitsel Düşüncenin Yasaları], 1973; introduction à la sémiotique narrative et discursive [Anlatısal ve Söylemsel Göstergebilime Giriş], 1976; Sémiotique. Dictionnaire raisonné de la théorie du langage [Göstergebilim. Dilyetisi Kuramının Açıklamalı Söz-lüğü]; A.j. Greimas’Ia birlikte, 1979); Éric Landowski (Introduction à l’analyse du discours en sciences sociales [Toplumsal Bilimlerdeki Söylem Çözümlemesine Giriş]; A.j. Greimas ile birlikte, 1979); vb.
Paris Göstergebilim Okulu’nun iki yayın organı vardır: Documents ve Bulletin (bu yayın organları son yıllarda Actes Sémiotiques genel başlığı altında gene iki ayrı yayın olarak sürdürülmektedir).
Son Yorumlar