Gen Nedir? Genin İşlevsel Yapısı ve Çeşitli Genler Kromozomda yer alan ve bir ya da birçok kalıtımsal özelliği belirleyen cisimcik. Genetik bilgi taşıyıcısı olan nükleik asitlerin çift işlevi vardır, Bunlar kendi çoğalmalarını sağladıkları gibi, hücrelerin büyümesi ve yenilenmesi için gerekli kimyasal oluşturucuların bireşimini de yönetirler. Yetenekleri, kodlanmış bir bilginin varlığına bağlıdır ve her anlamlı buyruk, işlevsel bir birim olan geni oluşturur.
GEN VE KROMOZOM
Genler, kromozomlar boyunca birbiri ardından çizgisel olarak dizilirler, ama bu durum, benzer görünümde iki özelliğin aynı kromozom üstünde ya da birbirlerine yakın olarak yerleştikleri anlamına gelmez.
Yapılan birçok deney, genlerin bir-birlerine göre konumlarını ortaya koymuştur. Çok sayıda organizma ve özellikle molekül biyolojisinde çok kullanılan bakteriyutan (bakteriyofaj) virüslerin, dairesel tek bir kromozomları, dolayısıyle de az sayıda genleri vardır. Büyük bir titizlik isteyen bu araştırmalar, kromozom haritası adı verilen gen yerleşim haritaları yapılmasına olanak vermiş, ayrıca birçok organizma ve bu arada insanla ilgili araştırmalar da yapılmıştır. Ama, insan üstünde deney yapma olanağı kısıtlı olduğundan, araştırmalar daha çok patolojik anormalliklerin aktarılması üstünde yoğunlaştırılmıştır.
GENİN İŞLEVSEL YAPISI
Kromozomları oluşturan dezoksiribonükleik asit molekülleri (D.N.A.) boyunca genetik bilgi, özel bir kodla- maya göre dizilmiş nükleotitler tarafından somutlaştırılır. Yalnızca anla-şılabilir değil, ama belirli bir düşünceyi yansıtan ya da belli bir cismi belirten bir sözcüğü oluşturmak için nasıl en az sayıda harf gerekliyse, bir bireşime ulaşmak için de en az saylda nükleotit dizisi gereklidir. Anlamı, uzunluğuna bağlı olmayan sözcüğün tersine, sayıları bireşimi yapılacak molekülün boyutlarına bağlı olan nükleotitlerin tümü, bir proteinin bireşimini yapmaya yetecek işlevsel bir birim oluşturur, bu da gen olarak tanımlanır. Dolayısıyle kromozom, işlevsel açıdan bir genler bütünü olarak tanımlanabilir.
Kullanılan kodun temeli, art arda üç nükleotidin birleşmesine dayanır. Nükleotitler bir aminoasidin seçiminden ve biyolojik bireşim sırasındaki zincirlenmesinden sorumludurlar.
Böylece, şematik olarak bir gen, n kere 3 nükleotitten oluşan bir bütün biçiminde temsil edilebilir; sayısı da bireşimi yapılacak molekülün uzunluğuna bağlıdır. Bununla birlikte, organizmanın bireşimlerini yapmak zorunda olduğu değişik moleküllerin sayısının çok fazla ve genellikle boyutlarının büyük olması önemli bir bilgi desteği gerektirir. Bu koşullarda, hücre yaşamı için gerekli her protein molekülünün, kromozomlar boyunca tümüyle kodlandığını var-saymak güçtür. Bilgisayarlar için hazırlanmış programlarda olduğu gibi, kullanılabilir bilgiyi “tasarruf etmek’ ıçin her geni bir dizi yardımcı buyruğun tamamladığını düşünmek gerçeğe çok daha yakındır.
ÇEŞİTLİ GENLER
İşlevsel açıdan, genel yapıları aynı olan birçok gen çeşidi vardır. Doğrudan protein bireşiminden sorumlu olan yapı genleri, bir metabolizma aşamasının birden çok protein yapılı enzimin aynı anda bireşimini gerektirdiği durumlarda, aralarında düzenlenebilirler.. Denetim genleri, kendilerine bağlı olan yapı geninin (ya da genlerinin) işlevlerini başlatabilir ya da engelleyebilir. “Operatör” gen (uyarıcı) ve kendisine bağlı olan yapı genleri, bir operon oluştururlar. Bir operonun işlevini engelleyen gen, baskıcı gen olarak adlandırılır (Bkz. Çiz.).
Son Yorumlar