Gabon Coğrafyası Tarihi ve Ekonomisi

Gabon Coğrafyası Tarihi ve Ekonomisi, Afrika’da ülke. Batı’da Atlas Okyanusu, kuzeyde Ekvator Ginesi ve Kamerun, doğuda ve güneyde de Kongo Halk Cumhuriyeti’yle sınırlanan Gabon’un aşağı yukarı ortasından ekvator çizgisi geçer.

Gabon Coğrafyası

Gabon topraklarının büyük bir bölümü, tabanı (granit, gnays, kumtaşı) örten Birinci Zaman kayalıklarından oluşur ama, bu kayalıklar, doğuda kumlarla örtülüyken, batıda, yer yer halkalar halinde beliren kalın İkinci ve Üçüncü Zaman tabakaları altında yitip giderler. Gabon’un batısında denize açılan bataklık bir ova yer alır: Kuzeyde, derin ırmak (Gabon) haliçleriyle yarılmış olan ovanın güneyinde, sağlığa zararlı denizkulaklarını ayıran kıyı şeritleri görülür. Ova iç kesimlere doğru yerini kat kat yükselen bir dizi yaylaya bırakır; ardından da pek yüksek olmayan dağlık kütleler gelir: Kuzeyde Kristal ya da Billur dağları (600-800 m) ve Timbo dağları (1200 m), doğuda Chaillu dağı (1 575 m), güneyde Birogou dağı (1 800 m).

Ekvator bölgesi içinde yer alan Gabon’da sıcaklıklar yüksek ve düzenli, yağışlarsa boldur. Sözgelimi, Libreville’de yıllık ortalama sıcaklık 26°C, sıcaklık farkıysa 2,7 C°’tır, yağışlar 270 mm’yi geçer. Bununla birlikte, gene de daha kurak geçen iki mevsim açıkça ayırt edilebilir: Uzun olan kurak mevsim mayıstan eylüle, kısa olanıysa aralık ortalarından ocak ortalarına kadar sürer. Sıcak ve nemli iklimden yararlanan gür orman örtüsü, ülkenin % 85’ini kaplar. Çok sık olan hidrografya ağı Ogooue ve kollarından (Lekoni, Sebe, Lolo, İvindo, Offoue, Okano, Abanga ve Ngounie) oluşur. Yer yer çağlayanlarla kesilen Ogooue, 1200 m aktıktan sonra Lambarene yükseltisinde pek çok kola ayrılır ve geniş bir deltayla (Lopez burnu) Atlas Okyanusu’na dökülür.

Gabon Tarihi

Ülke, adını kuzeyde derin bir ağızla Atlas Okyanusuna dökülen küçük bir ırmaktan alır. 1484’te Portekizli gemici Diogo Cam tarafından keşfedilen Gabon’un ağzı, Şubat 1839’da kaptan Bouet-Willaumez tarafından Afrikalı kabile reisi Denis’den satın alındı. Deniş, Fransa’ya bir üs ve liman kurma yetkisi verdi. Mülkiyet hakları 1844’te onaylandıktan sonra, 1847’de Libreville’in kurulması için kredi sağlanması kararlaştırıldı. Kasabanın, çoğunluğu köleler ve azatlı kölelerden oluşan nüfusu, uzun yıllar 3.000 kişiyi aşmadı. Bununla birlikte, birçok kâşif, 1850’ den 1873’e kadar ülke içlerine doğru girerek bu toprakların ne kadar zengin olduğunu ortaya çıkardılar. Irmak ağzından yola çıkan Savorgnan de Brazza, kendi halindeki bu sömürgeyi, Kongo’dan Ubangi’ye kadar yayılacak olan hareketlerinin başlangıç noktası durumuna getirdi. Ülkenin tümü, 1888’de Fransız Kongosu’yla birleştirildikten bir süre sonra Fransız Ekvator Afrikası’na katıldı (1910-1946). Ardından Fransa’nın denizaşırı toprak statüsüne alınan ülke, Kasım 1958’de Fransız Milletler Topluluğu içinde bir cumhuriyet haline geldi.

M’BA’NIN İKTİDARI

Ağustos 1960’ta tam bağımsızlığını ilan eden Gabon Cumhuriyeti, Fransa’yla birçok işbirliği anlaşması imzaladı. Şubat 1959’da oylanan ve Kasım 1960’ta yeniden gözden geçirilen ilk anayasayla parlamentoya dayalı bir rejim kuruldu. Devletin ilk başkanı olan Leojı M’Ba, aynı zamanda çoğunluktaki parti olan Gabon Demokratik Bloku’nun da başkanıydı. Muhalefetteki Gabon Sosyal ve Demokratik Birlik Partisi’yse hükümette, başkan jean Hilaire Aubame tarafından temsil ediliyordu.

1964 Şubatında bir bunalım patlak verdi: Haksız yere Meclis’i feshetmekle suçlanan başkan M’Ba, askeri bir cunta tarafından görevinden alındı. Başkan yardımcısı Yembit’in çağrısı üstüne Dakar ve Brazzaville’den havayoluyla getirilen Fransız birlikleri tarafından aynı yıl yeniden görevine döndürüldü. Bunun üstüne M’Ba, hemen yeni bir hükümet kurdu, ama Fransa’nın işe karışmasından pek hoşnut olmayanların katılmasıyla daha da güçlenen Gabon Sosyal ve Demokratik Birlik Partisi’nin geleneksel muhalefetiyle uğraşmak zorunda kaldı. Gene de, Mart 1967’de başkan yardımcısı olarak, Albert Bernard Bongo’yla birlikte yeniden seçildi. Öldüğü zaman (Aralık 1967) yerini, Bongo aldı. M’Ba’nın başlıca amacı, Gabon’da ulusal bilinci sağlamlaştırmaktı.

Albert Bongo da başkanlığı süresince rejimin otoritesini yükseltmekte çok başarılı olduğundan (partisi tek parti haline gelmişti), Şubat 1973’teki genel seçimlerde yeniden seçildi (oyların % 99,6’sı), eylülde de İslâmlığı kabul ederek El Hacı Ömer Bongo adını aldı.

Başkan Bongo’nun büyük bir çoğunlukla yeniden cumhurbaşkanlığına seçilmesinden sonra ülkedeki büyüme hızlanmakla birlikte, yabancı çıkarların payı oldukça büyüktür ve hükümet, Gabonluların zenginliklerinin ve üretimlerinin denetimini yeniden ele alabilmelerini sağlayacak bir yol bulmaya çalışmaktadır. Bürokratik sosyalizme ve ulusallaştırmalara ilgi göstermeyen ve iktisadi kalkınmada devlet denetimini artırmaya çalışan Bongo, 1979’da 9 yıl için yeniden aynı göreve seçilmiş, cumhurbaşkanlığı, 7 Kasım 1986’da yapılan seçimlerde bir kez daha, 9 yıl için yinelenmiştir. Ne var İd, 1974’ten beri sürmekte olan siyasal istikrar, 23 Mayıs 1990’da muhalefet önderlerinden Joseph Rendjambe’nin kuşkulu biçimde öldürülmesi üstüne, başkent halkının büyük gösterileri sonucunda sıkı yönetim ilan edilmesiyle (bu arada askeri birliklerle çıkan çatışmalarda birçok kişi öldü), önemli bir sarsıntı atlatmıştır.

Gabon Nüfusu

Gabon’da nüfus hem seyrektir, hem de ülke topraklarına düzensiz bir biçimde dağılmıştır. Gerçekten de, ortalama nüfus yoğunluğu km2’ye 4 kişi olmakla birlikte, nüfusun yarısı Libreville, Woleu-N’Tem ve N’Gounie bölgelerinde toplanmıştır. Halkın çoğunluğu Bantu tipindedir ve birçok etnik gruba [Fang, Eşira, Mbede, Bakota, Okanda, vb.) ayrılır. Son yıllarda, sağlık koşullarının iyileştirilmesiyle yüksek ölüm oranı (binde 30) yarı yarıya düşürülmüş (1992’de binde 15) düşürülmüş ve nüfus artışı sağlanmıştır: 1956-1963 döneminde % 0,6 olan yıllık artış oranı sonraki yıllarda yükselerek, 1992’de % 1,4’ü bulmuştur.

Gabon Ekonomisi

Gabon halkının büyük çoğunluğu kırsal kesimde yaşamakla birlikte, tarımın ülke iktisadında payı oldukça önemsizdir: İşlenmiş topraklar ülke yüzölçümünün yalnızca % 0,6’sını kaplar. Besin bitkileri tarımı (mısır, manyoka, tatlı patates) yetersizdir; tarım işletmeleri de az gelişmiştir: Kakao (Woleu-N’Tem’de 2 000 ton), yerfıstığı (N’Gounie ve Nyanga), kahve (2 0001), muz (18 0001; sayılar, 1991 üretimlerini göstermektedir). Buna karşılık 20 milyon ha’lık bir alana yayılmış olan ormanlar (Gabon’da 3 000 tür ağaç saptanmıştır), önemli bir gelir kaynağı oluşturur.

Gabon, mobilyacılıkta yararlanılan okume ağacı üretiminde dünyada birinci sırada yer alır (1 100 000 t). Akarsuların bolluğu, tomrukların bu yolla taşınmasını kolaylaştırır. Benguela akıntısının soğuk sularında yapılan balık avcılığı oldukça gelişmiştir (23 0001; 1992); ama Gabon karasularında karides avlanmaya gelen Japon balıkçıların rekabetiyle karşı karşıyadır.

Yaklaşık yirmi beş yıldır maden kaynakları sayesinde ekvator Afrikası’nda iktisadi açıdan kendine erişilmez bir yer sağlayan Gabon’da, Lopez burnundaki ilk kuyulardan başlanarak yapılan sistemli bir petrol araştırması sonucunda birçok deniz ve kara (Anguille, Gamba, îvinya) yatakları bulunmuş, ham petrol üretimi 1992’de 56 000 000 varili, doğal gazsa 170 000 000 m3’ü aşmıştır. Gabon ayrıca, Mounana’daki zengin yataklar sayesinde manganez üretiminde (1992’de 2 250 000 t) dünyadaki önemli yerini korumaktadır. Madenin Kongo’daki M’Binda’ya kadar taşınması 70 km’lik bir teleferikle sağlanır, oradan da demiryoluyla Pointe-Noire’a (Kongo) gönderilir. Ülkede dana başka önemli yataklar da ortaya çıkartılmıştır: Mounana’da uranyum, Mekambo ve Nyanga-Tchinbanga’da geniş demir rezervleri. Gabon’da ayrıca birçok çinko, altın ve gümüş yatağı da vardır. Elektrik enerjisi üretimi, talebin artmasıyla hızla yükselmiştir (1992’de 1,7 milyar kWs). Doğal gaz ve fuel oille çalışan santrallara bir de Fransa’nın yardımıyla Mbei ırmağı üstünde Kinguele’de kurulan bir hidroelektrik santral eklenmiştir. Gabon’da çok çeşitli sanayi kolları vardır: Lopez burnunda petrol rafinerisi (600 000 t’luk kapasite); kimya sanayisi (sanayi gazı, sabun); tersaneler; besin sanayisi (yağ fabrikaları, pirinç tarlaları, bira fabrikaları, un fabrikaları); özellikle de kereste sanayisi (kontrplak fabrikaları; bıçkı atölyeleri). Ülkenin batı kesiminde, iç ulaşım çok sayıdaki akarsu yoluyla kolaylaşmıştır. Merkezde, karayolu (toplam 6 898 km) altyapılarının düzeltilip geliştirilmesi gerekmektedir. Günümüze kadar uçak en elverişli ulaşım aracı olarak kalmıştır. Gabon ticaretinin büyük bölümü iki limandan yapılır: Libreville; Port-Gentil. Dışsatımda en geniş pay kereste, petrol, demir filizi, manganez ve uranyumundur. Dışardan daha çok donanım malzemesi, besin ve dokuma ürünleri alınır. Gabon’un başlıca alışveriş ortağı, özellikle bütün uranyum üretimini satın alan Fransa’dır.