Nisbi Temsil Sistemi Nedir? Seçim Hesaplama Yöntemi Nasıldır? Çoğunluk sisteminin sakıncalarını gidermek üzere ortaya atılan nisbi temsil sistemi, oldukça yeni bir sistemdir. Özellikle Avrupa’da geniş bir uygulama alanı bulmuştur. Nisbi temsil sistemi ile ulaşılmak istenen amacı, kısaca belirtmek gerekirse, her partiye aldığı oy ile orantılı olarak, temsil edilme olanağını sağlamaktır. Bu sistem, her şeyden önce adalete uygun bir sistemdir; azınlığa da temsil edilme olanağı verir. Buna karşılık, nisbi temsil sistemi partilerin çoğalmasına ve hükümet istikrarsızlığına neden olan, uygulanması güç bir sistemdir.
Nisbi temsil sistemi, ancak liste yöntemi ile uygulanır. Uygulamada, değişik nisbi temsil sistemleri geliştirilmiştir. Nisbi temsil sisteminin iki önemli sorunu vardır. Bunlardan biri, seçilecek temsilcilerin parti listeleri arasında, diğeri de parti listesi içinde nasıl dağıtılacağı sorunudur.
Temsilcilerin parti listeleri arasında dağılımı yöntemi
Temsilcilerin parti listeleri arasında dağılımında, başlıca iki yöntem uygulanmaktadır. Bunlardan biri değişmez tek sayı yöntemi, diğeri de seçim sayısı yöntemidir.
a) Değişmez sayı yöntemi, az kullanılan bu yöntem ile, her seçim çevresi için ayrı ayrı seçim sayısı saptama yerine, tüm seçim çevreleri için geçerli olmak üzere, belirli ve değişmez bir seçim sayısı saptanır.
Her partinin çıkaracağı temsilci sayısının belirlenmesinde, bu sayı kullanılır. Değişmez seçim sayısı, seçimde ülke çapında kullanılan oy sayısının, yine ülke çapında seçilecek temsilci sayısına bölünmesi yolu ile bulunur. Her partinin çıkaracağı temsilci sayısı ise, partinin ülke çapında aldığı oy sayısının, bu değişmez sayıya bölünmesi ile belirlenir. Her partinin, her seçim çevresinden çıkaracağı temsilci sayısı da, her seçim çevresinde aldıkları oy sayısının, değişmez sayıya bölünmesi ile bulunur. Bu işlem yapılırken, seçim çevrelerinde her partinin artık oyları ülke çapında toplanarak, yine değişmez sayıya bölünür ve her partinin eksik kalan temsilcilikleri tamamlanır.
a) Seçim sayısı, bir seçim çevresinde kullanılan oy sayısının, o çevreden seçilecek temsilci sayısına bölünmesi ile bulunur. Parti listeleri arasında temsilci dağılımı seçim sayısına göre yapılır. Örneğin, bir seçim çevresinde kullanılan oy sayısı 100.000, seçilecek temsilci sayısının da 10 olması durumunda, seçim sayısı, 10.000 olur, ve her 10.000 oy için bir temsilci hesap edilerek, temsilciler parti listeleri arasında dağıtılır. A partisinin 40.000, B partisinin 30.000 ve C partisinin 20.000 oy alması durumunda A partisine 4, B partisine 3 ve C partisine de 2 temsilci düşer.
Seçim sayısı yöntemi ile, her zaman örnekte olduğu gibi, temsilcilerin parti listeleri arasında dağıtılması kolay olmamaktadır. Çoğu kez her seçim çevresinde, parti listeleri itibariyle artık oylar ve bunların karşılığı olarak dağıtılamayan temsilcilikler kalmaktadır.
Artık oylar ve dağıtılmayan temsilcilikler.
Artık oylar karşılığı dağıtılamayan temsilciliklerin, hangi partiye verileceğinin saptanması önemli bir sorun olmaktadır. Artık oylar nedeni ile kalan temsilciliklerin partilere dağıtılmasında da, çeşitli yöntemler uygulanmaktadır. Bunlardan bazıları örnek olarak aşağıya alınmıştır:
a) En büyük artık. Bu yöntemde temsilciliklerin partilere dağıtılmasından sonra, hangi partinin artık oy sayısı çok ise, kalan temsilcilik o partiye verilir.
Örnek: Bir seçim bölgesinde 10 temsilcilik için kullanılan oy sayısı 100.000 olduğunda, seçim sayısı 10.000 eder. Parti listelerinde verilen oy sayısının, A partisi için 33.000, B partisi için 42.000, C partisi için 25.000 olduğunda, temsilciliklerin partilere dağıtımı ve artık oylar aşağıdaki gibi olur:
A— 33.000 10.000 = 3 temcilci, 3000 artık oy.
B — 42.000 10.000 = 4 temsilci, 2000 artık oy.
C — 25.000 10.000 = 2 temsilci, 5000 artık oy.
Buna göre, on temsilcilikten dokuzu dağıtılmış, dağıtılmayan bir temsilcilik kalmıştır. Bu da, en çok artık oya sahip olan C partisine verilir. Dağıtılacak temsilcilik sayısının birden çok olması durumunda, en büyük artık sahibi partiden başlanmak üzere sıra ile dağıtılır.
b) En yüksek ortalama. Bu yöntem, dağıtılmayan temsilciliğin, her partinin kazandığı temsilcilik sayısına eklenmesi yolu ile bulunacak oy ortalamasının en yüksek olduğu partiye verilmesi esasına dayanır. Her partinin oy ortalaması, aldığı oy ile dağıtılamayan temsilciliğin kendisine verilmesi ile elde edeceği temsilcilik sayısı arasındaki orana göre hesap edilir.
(a) daki örneğe en yüksek ortalama yöntemi uygulandığında, durum aşağıdaki gibi olur:
A — 33.000 4 (3 kazanılan +1 dağıtılamayan) = 8250 her temsilciye düşen oy
B — 42.000 5(4 kazanılan + 1 dağıtılamayan) = 8400 »
C — 25.000 3(2 kazanılan + 1 dağıtılamayan) = 8333 »
Buna göre, temsilci başına düşen en yüksek oy ortalaması, 8400 olmak üzere B partisindedir. Dağıtılamayan bir temsilcilik B partisine verilir. Açıkta kalan temsilcilik sayısının birden çok olması durumunda, her bir temsilcilik için işlem yenilenir.
c) En yüksek oy. Bu yöntemle, açık kalmış temsilcilikler en çok oy almış partiye verilir; artık sayısı önemli değildir. Bu yöntem büyük partilerin yararına işleyen bir yöntemdir.
d) Bölgesel artık ve ulusal artık. Seçim, çevrelerinden kalan artık oylar, partiler itibariyle belli merkezlerde, ya da ulusal düzeyde toplanarak, açık kalan temsilciliklerin, bu toplanan oylara göre dağıtılmasına, yapılan işlemin niteliğine göre bölgesel artık, ya da ulusal artık yöntemi denir. Her iki yöntem birlikte kullanılabildiği gibi, ayrı ayrı da kullanılabilir.
e) D’Hondt yöntemi. Seçim çevresi düzeyinde artık oy bırakmadan, tüm temsilcilerin partiler arasında dağılımını sağlayan bir nisbi temsil sistemidir. Bu yöntem, artık oyları kendi içinde değerlendirir; seçim sayısı yönteminde olduğu gibi, artıkları değerlendirmek üzere başka bir işleme gerek göstermez.
Bu sistemde, her partinin aldığı oy sayısı, o seçim çevresinden çıkarılacak temsilci sayısı kadar, sıra ile 1, 2, 3, 4, sayılarına bölünür. Bu işlemle elde edilen sayılar, çıkarılacak temsilci sayısı kadar, büyükten küçüğe doğru sıraya konur. En sonda yer alan sayı «ortak tam bölen» sayısı olarak kabul edilir.
A listesi B listesi C listesi
1— 33.000 42.000 25.000
2- 16.500 21.000 12.500
3- 11.000 14.000 8.333
4— 8.250 10.500 6.250
5- 6.600 8.400 5.000
Partilerin aldıkları oy sayısının, ortak tam bölen sayısına bölünmesi ile partilerin çıkaracağı temsilcilik sayısı saptanır. Böyle bir işlem yapmadan da, ortak tam bölen sayısı dahil olmak üzere, bölümler büyükten küçüğe doğru sıralandığında, yine her partinin çıkaracağı temsilci sayısı saptanabilir. Buna göre, A partisi 3, B partisi 5 ve C par¬tisi 2 temsilcilik kazanmıştır.
Temsilciliklerin liste içi dağılımı
Çeşitli yöntemlerle, her listeye düşen temsilcilik sayısı hesap edildikten sonra, sıra liste için¬den hangi adayların kazandığının saptanmasına gelir. Burada da çeşitli yöntemler uygulanmaktadır:
a) Değişmez liste. Listede değişiklik yapmadan oy kullanma, başka bir deyişle, değişmez liste yöntemi uygulandığında kazanan temsilcilerin saptanması sorun olmaz. Bu konuda, partilerin aday listele¬rinde yaptıkları sıralamaya göre, baştan itibaren kazanan adaylar saptanır. Bu yöntem, nisbi temsil sistemine en çok uyan ve uygulaması kolay olan bir yöntemdir. Bu, seçmene yalnız partiyi seçme olanağı verir; adaylar üzerinde seçmene hiç bir düzenleme hakkı tanımaz.
b) Tercihli oy. Listedeki sırada değişiklik yapma olana veren tercihli oy yönetiminin benimsenmiş olması durumunda, seçmenlerin tercihine göre, listede yeni bir sıra oluşacaktır. Bu sıralamaya göre, baştan itibaren kazanan adaylar belirlenir. Bu yöntem, seçmenlere partilerce yapılmış olan aday sıralamasını değiştirme hakkını sağlamaktadır. Bu yöntem, uygulamayı güçleştirmekte ve aynı parti listesinde yer alan adayların birbirleriyle mücadelelerini artırmaktadır.
c) Karma liste. Karma liste yönetiminin uygulanması durumunda, her partinin listesinde, adayların aldıkları oya göre yeni bir sıralama oluşur. Bu sıralamaya göre kazanan adaylar saptanır. Karma listeli yöntemin, nisbi temsil sistemine uygulanması oldukça zordur.
Bu yöntem, seçmenlere daha serbest hareket etme olanağı sağlar; seçmenleri bir partinin listesine bağlı kalma durumunda bırakmaz
Son Yorumlar