Karadeniz Bölgesi Ekonomisi

Karadeniz bölgesinde halkın çoğu geçimini tarımdan sağlar; ama öbür bölgelerde en çok yetiştirilen buğday ekimi, bölgenin kıyı şeridi üstünde ortadan kalkarak yerini mısıra bıra­kır. Bölgenin kıyı şeridinde, küçük ve dağınık toprak parçaları üstünde ge­nellikle çapa gibi el aletleriyle yapı­lan çeşitli bitki tarımı görülür. Bunlar arasmda mısır, baklagiller, sebze ve bazı sanayi bitkileriyle fındık ve mey­ve ağaçları, doğu kesimdeyse çay sa­yılabilir.

Kıyıda yaz mevsiminin yağışlı geç­mesi yüzünden mısır ekimi başta ge­lir. Karadeniz bölgesi bütün Türkiye mısır ürününün üçte birinden çoğu­nu verir; üretim en çok Trabzon, Or­du, Giresun ve Samsun’dan sağlanır (Samsun’da 1988’deki yıllık mısır üretimi 235 000 t’dur). Kıyı dağları­nın gerisindeki ovalardaysa buğday ön plana geçer. Bu kesimlerde yaz ya­ğışları yetersiz olduğu için, mısır faz­la ekilmez ve ikinci sırayı da arpaya bırakır. Gümüşhane’de yıllık buğday üretimi 93 0001 ile mısırı çok geriler­de bırakır; ikinci sırayı da arpa alır. Karadeniz bölgesinde kaplıca buğ­dayı denen bir buğday türünün ekimi önemlidir. Bölgede çavdar ekimi de oldukça yaygındır; yulaf ekimi ge­nelde önemsizdir; darıysa yalnızca Zonguldak ilinde önemli sayılır. Pirinç çeşitli yerlerde yetiştirilir. Orta Karadeniz bölümünde Samsun’da (Kızılırmak ve Yeşilırmak deltaları), Sinop’ta (Gökırmak vadisinde Boya­bat pirinci), Kastamonu’da (Devrez çayı vadisinde Tosya pirinci) pirinç yetiştiriciliği yaygındır. Bölgenin do­ğu kesiminde özellikle sulamaya ge­reksinme göstermeyen yerlerde (Rize ve Artvin illerinde) dağ pirinci türü, öbür yerlerdeyse çeltik pirinci yetişti­rilir. Baklagiller arasmda fasulye eki­mi başta gelir; özellikle de Orta ve Do­ğu Karadeniz bölümlerinde önem kazanır. Patates ekimi bölgeye geçen yüzyıllarda girmiş ve yakın yıllarda önemli bir gelişme göstermeye başla­mıştır. Türkiye patates üretiminin yaklaşık beşte biri bu bölgeden sağla­nır. Sanayi bitkileri arasında tütün ekimi başta gelir. Türkiye’nin tütün bölgeleri arasında yer alan Karadeniz bölgesi, Ege bölgesinden sonra ikinci gelir. Tütünün en önemli yetişme alam Kızılırmak-Yeşilırmak deltası arasıdır (Çarşamba, Samsun, Bafra). Ayrıca Sinop’ta, Tokat’ta (Erbaa ve Niksar) ve Amasya’da tütün yetiştir­me alanları vardır. Türkiye’de puro tütünü yalnız Pazar’da (Rize) yetişti­rilir. Bölgenin iklimi keten ve kenevir yetiştirilmesine elverişlidir; keten özellikle Sinop ve Zonguldak’ta, ke­nevirse en fazla Kastamonu’da yeti­şir. Önce Orta Karadeniz bölümünde başlayan, ardından da Batı Karade­niz bölümüne giren şekerpancarı ge­nellikle şeker fabrikalarına yakın ke­simlerde ekilir (Turhal, Amasya, Kastamonu). Pamuk ekimi önemsiz­dir, soya fasulyesiyse en çok Bolu’da ve Orta Karadeniz kıyılarında görü­lür.

Dikili alanların büyük bir bölümünü meyve bahçeleri kaplar; bağlar böl­genin belirli kesimlerinde bulunur; zeytinliklereyse yer yer raslanır. Bölgenin özellikle doğu kesiminin tanıtıcı meyvesi fındıktır. Doğu Ka­radeniz’de Rize dolaylarında seyrek­leşen fındık ağaçları Ordu’da art­makta, Orta Karadeniz bölümündey­se önemini yitirmektedir. Meyve ağaçlan arasında elma oldukça yay­gındır (Kastamonu, Amasya, Tokat ve Gümüşhane). Yazların yağmurlu geçmesi nedeniyle bağlar fazla yay­gın değildir. Turunçgil ağaçlarına Ri­ze ili dışında Artvin, Trabzon, Gire­sun ve Ordu kıyılarında rastlanır ve özellikle mandalina yetiştirilir. Zey­tin ağaçlan da Trabzon, Borçka, Art­vin, Yusufeli, Sinop ve Kastamonu kıyılarında görülür.

Dikili alanlar içinde çay bahçelerinin önemli bir yeri vardır. Çay ekimi böl­geye XIX. yy. sonları girerek, hızla gelişmiş, Cumhuriyet döneminde özellikle 1935’ten başlayarak iktisadi açıdan önem kazanmış, son yıllarda da yeni bir artma göstermiştir. En çok Rize çevresinde görülen çay doğuda Gürcistan sınırına kadar uzanır; batı­daysa Trabzon yöresine, son yıllarda Giresun ve Ordu illeri kıyılarının ba­zı kesimlerine yayılmıştır.

Karadeniz bölgesinin hayvancılık bakımından bir özelliği, inek sayısı­nın önemli miktarda olmasıdır. Ger­çekten de, öbür bölgelerde koyun ön planda olduğu halde, Karadeniz’in bazı kıyı illerinde (Trabzon, Rize) inek sayısı koyunu geçer. Koyun ba­kımından bölge fazla zengin sayıl­maz. Kıyı şeridinin çok yağış alması ve iç kesimlerde dağların fazla yer tutması koyun yetiştiriciliğine pek el­verişli değildir. Bu nedenle koyun en fazla Gümüşhane, Bolu ve Kastamonu’da bulunur; kıyı illeri arasında Ri­ze’de en az sayıdadır. Bölge dağlık ol­duğu halde kılkeçisi bulunur. Özellikle de Orta Karadeniz bölümünün iç kesimlerinde çok sayıdadır. Kü­mes hayvanları ürünlerini Batı Kara­deniz bölümü İstanbul’a, Orta Karadeniz bölümüyse Ankara’ya yol- lar.Arıcılık yaygındır; Çankırı, Gü­müşhane, Bolu ve Kastamonu illeri bal üretimi bakımından başta gelir. Deniz ürünleri açısından yüzey sula­rı oldukça zengindir. Kıyıda balıkçı­lık eskiden beri yapılmakta olmasına karşın, yakın döneme kadar ilkel bir biçimde sürdürülmüştür. Özellikle balıkçılık doğu kıyılarında önemli­dir ve en çok hamsi tutulur. Kızılır­mak ve Yeşilırmak ağızlarında mersinbalıklarmdan havyar elde edilir. Karadeniz bölgesinde çeşitli maden yatakları bulunur. Sözgelimi, Türkiye’nin önemli madenkömürü yatak­ları Batı Karadeniz bölümündedir. Burada kömür ilk olarak 1822’de bulunmuş olmasına karşın, kullanılma­ya başlaması daha sonraki yıllara ras- lar. Uzun Mehmet, Ereğli’nin doğu­sunda Köseağzı yöresinde bulunan kömür örneklerini Saray’a sunmuş (1829) ve kömür o tarihten sonra işle­tilmeye başlamıştır. Bölgede kömür damarları Ereğli’nin doğusundan başlayarak Kozlu-Zonguldak-Kilimli arasında uzanır. En zengin kömür damarları Kozlu’dadır. Karadon, Üzülmez, Kandilli, Alacaağzı’nda da madenkömürü bakımından zengin yataklar vardır. Linyit yataklarının en önemlileriyse Bayburt, Vezirköp­rü (Samsun), Osmancık’tadır (Ço­rum). Bölgenin en önemli bakır ya­takları Murgul’da (Artvin) bulunur; ayrıca Küre’deki (Kastamonu) bakır yatakları da işletilmektedir. Manga­neze, bölgenin çeşitli yerlerinde ras- lanır. Ereğli (Zonguldak), Borçka (Artvin), Maçka (Trabzon), Arde- şen’deki (Rize) manganez yatakların­dan zaman zaman üretim yapılmış­tır. Mermer yataklarından Araç’taki (Kastamonu) beyaz ve yer yer renkli sarı damarlı mermer yatakları eski dönemlerden bu yana, Tosya’daki mermer yataklarıysa zaman zaman işletilmektedir. Ayrıca Çerkeş’te (Çankırı) de mermer yatakları vardır. Bölgenin öbür madenleri arasında Fmdıklı’da (Rize) kaolen, Arde- şen’de (Rize) ve Ayancık’ta (Sinop) kil yatakları, İnebolu’da (Kastamo­nu) kalker yatakları sayılabilir. Karadeniz bölgesinin başlıca sanayî etkinlikleri Batı Karadeniz bölümün­de Zonguldak ile Orta Karadeniz bö­lümünde Samsun illerinde toplan­mıştır. Zonguldak ili sınırları içinde Karabük Demir ve Çelik Fabrikası, Ereğli Demir ve Çelik Fabrikası, Çata- lağzı Termik Santralı, Samsun’da tbzon ’daki Sumela azot ve sülfürik asit fabrikaları, Murgul ve Küre’den gelen bakır ve piriti işleyen Karadeniz Bakır İşletmeleri tesisleri, tütün fabrikası, yem fabri­kası, ayrıca Bafra ve Vezirköprü’de kereste fabrikaları başlıca sanayi ku­ruluşlarıdır. Doğu Karadeniz bölü­münde sanayi fazla gelişmiş sayıl­maz, özellikle Rize yöresi kıyı şeridi üstünde, son yıllarda artmış olan çay üretimiyle ilgili olarak çay fabrikaları ve atölyeleri gelişmiştir. Bunlar ara­smda Rize ve Trabzon’daki çay fabri­kalarıyla Tirebolu çay atölyesi sayıla­bilir. Ayrıca bu bölümde, fındık ye­tiştirimiyle ilgili olarak, fındık kırma atölyeleri vardır (Trabzon). Bölgede, şekerpancarı yetiştirimine bağlı ola­rak Suluova (Amasya), Turhal (To­kat) ve Kastamonu’da şeker fabrika­ları kurulmuştur. Ormanların geniş yer tuttuğu Karadeniz bölgesinde ağaca bağlı olarak birtakım sanayi kuruluşları gelişmiştir: Sinop, Kasta­monu, Bolu illerinde çeşitli kereste atölyeleri; Ayancık (Sinop), Çorum, Bafra ve Vezirköprü’de (Samsun) ke­reste fabrikaları; Ardeşen (Rize), Ak- kuş (Ordu) ve Cide’de (Kastamonu) kereste-parke fabrikaları; Giresun ve Çaycuma’da (Zonguldak) kâğıt fabri­kaları vardır. Pek önemli olmayan, hayvansal ürünlere dayalı sanayi ara­smda Çorum yem fabrikası, Kasta­monu süt ürünleri fabrikası, Fatsa’da balık unu fabrikası, Trabzon’da balık yağı ve unu fabrikası sayılabilir. Hammaddesi madene dayalı olan sanayi kuruluşları arasındaysa, Ço­rum’da çimento ve tuğla-kiremit fab­rikaları, Küre’de (Kastamonu) bakırlı pirit işletmesi, Trabzon’da çimento fabrikası, Murgul’da (Artvin) bakır tesisleri belirtilebilir.

Hadi Paylaş!