Kamboçya Coğrafyası Tarihi ve Ekonomisi

Yüzölçümü :178 035 km2

Nüfusu :7 146 000 (1992)

Nüfus yoğunluğu: Km2’ye 40,1 kişi

Başkenti :Phnom Penh

(1 400 000 nüf.)

Dili :Khmer dili; fransızca

Dini ;Buddhacdık

Para birimi :Riel

Güneydoğu Asya’da ülke.

Kuzeyde Tayland ve Laos, doğuda ve güneyde Vietnam, batıda Tayland’la sınırlanan Kamboçya’nın (Kampuç­ya ya da Kampuchea) güneybatı kıyı­ları Siyam körfezine açıktır.

Kamboçya Coğrafyası

Kamboçya’mn büyük bölümü, Mekong ve kollarının akaçladığı geniş bir alüv­yon çanağından oluşur. Bu çanak, gü­neybatıda, en yüksek noktaları 1 744 m’yi bulan gür ormanlarla kaplı Kardamom dağlan, kuzeyde,Kamboçya’y­la Tayland arasmda doğal bir sınır oluşturan Dan Rekdağlarının yamaç­ları, doğuda, Vietnam’a uzanan Mon- dolkiri ve Ratanakiri yaylalarıyla çev­rilidir.

Kamboçya’nın iklimi genellikle sıcak ve nemlidir, yağmur rejiminin belirle­diği iki mevsim vardır: Güneybatı mu­sonunun estiği, mayıstan kasıma ka­dar nemli bir mevsim ve kasımdan ni­sana kadar süren kurak bir mevsim; yağışlar konuma göre değişiklik gös­terir: Sözgelimi. Kardamom dağları bol yağış alır (yılda 4 m), buna karşı­lık orta ovada yağış oram ancak 1,50 m’dir.Ülkeyi baştan başa aşan akar­sular, üç havzada toplanmıştır: Kay­nağını Tibet’ten alan Mekong havza­sı; Mekong’u düzenleyen ve çok büyük bir gölün adını taşıyan Tonle Sap (Bü­yük Göl) havzası; oldukça kısa ve sel rejimi gösteren yirmi dolaylarında kı­yı ırmağının bulunduğu Siyam körfe­zi havzası. Bitki örtüsü her yanda çok gür ve boldur; ormanlar ülkenin % 57‘sini kaplar: deniz ve akarsu kıyıla­rında da ormanın yerini mangrovlar alır.

Kamboçya Nüfusu

Tümüyle Khmer kökenli olan halk, yüksek bir uygarlık düzeyine erişmiş­tir. Hindistan kökenli olan Khmerler, Malezyalı öğelerle zenginleşerek Hı­ristiyanlığın başlangıcında Kamboç­ya’ya yerleşmiş ama uygarlıklarının doruk noktasma XII. yy’da ulaşmışlar­dır. Kamboç sözcüğü VII. yy’da güney­deki Fu Nan’ı boyunduruk altına alan kuzeydeki Kambujalarm yurtluğun­dan kaynaklanır. Khmer dili. Kamboç­ya’da olduğu gibi Hindistan’dan Çinhindi’ne kadar birçok azınlık tarafın­dan da konuşulur. Öte yandan, ülke­de daha az gelişmiş bazı azınlıklar da vardır; bunlar, kuzeyde Kuylar, gü­neyde Snaochlar ve Pearlardır. Nü­fus yoğunluğunun az olduğu Kam­boçya’da nüfus dağılımı eşitsizdir; ülke halkının % 80’i yaşamını orta ovada sürdürür. Kamboçya’nın yılda %2 oranında (1992) artan genç bir nüfusu vardır.

Kamboçya Tarihi

İ.S. I. yy’da, Hindistan’dan Kamboç­ya’ya Brahmacılar ve tüccarlar göç etti; bunun etkileri sonucunda Fu Nan adıyla bilinen ilk krallık kuruldu. Fu Nan en parlak döneminde Mekong’un aşağı havzasını ve Mekong deltasını, Güney Kamboçya’yı, Menam havzası­nı ve Malezya yarımadasının bir bö­lümünü içeriyordu. Fu Nan, Vll.yy’da eski vasalları tarafından yıkıldı ve parlak bir Hinduluk döneminden son­ra. iki devlete ayrıldı: Kuzeyde Kara Kamboçyası: güneyde Su Kamboçya- sı. Bir kargaşa döneminin ardından, prens jayavarman II krallığı yavaş yavaş yeniden ele geçirdi, başkenti Roluos’a taşıdı ve egemenlik ilkelerini saptadı: Kendini evrensel kral ilan ederek bir Brahmacıdan lingayı (er­keklik organı biçiminde, tapınılan Şiva’nın doğurganlık simgesi) teslim al­dı (her kral bu simgeyi saklamak için, ilerde kendi anıt-mezarı olacak bir dağ-tapmak yaptırmak zorundaydı; Khmerlere özgü dinsel yapüarm şaşır­tıcı bolluğu da buradan kaynaklanır). Oğlu Yaçovarman I (889-900) Ang- kor’u Kamboçya’nın başkenti yaptı ve burası 1434’e kadar başkent olarak kaldı. XII. yy. Khmer İmparatorluğu’ nun altın çağı oldu, devlet bu dönem­de topraklarını genişletti; mimarlık sanatı büyük bir gelişme içindeydi: Prens Suryavarman II (1113-1150) kendi amt-mezarı olacak olan Angkor- Vat’ı yaptırdı. Bundan sonra Siyam- lılar ve VietnamlIların yararına geli­şen, Khmerlerin gerileme dönemi baş­ladı. Siyamldar Angkor’u ele geçirdik­ten sonra 1434’te başkenti Phnom Penh’e taşıdılar.

Batıdaki ve doğuda­ki komşuların tehditleri arttıkça, ülke­deki iç karışıklıklar da çoğaldı. 1847’de prens Ang Duong her iki kom­şusunun da kaçınılmaz üstünlüğünü kabullenmek zorunda kaldı, ama ülke­sinin Bangkok ile Hue arasında pay­laşılmasını önlemek için Fransa’nın müdahalesini istemeyi düşündü. Tay­landlIların Kamboçya’ya yaptıkları akınlardan yararlanan amiral La Grandiere, kral Norodom’u 1863’te Fransa’nın himayesine girmeye ikna etti ve Kamboçya yavaş yavaş Fran­sa’nın himayesine girdi, bu durum 17 Haziran 1884 Fransız-Khmer anlaş­masıyla da resmen tanındı. Kamboçya ulusçuluğu. 1940’ta Fran­sa’nın yenilgiye uğramasından sonra yeniden doğdu: 1941’de Tayland (Siyam) günün Fransa’nın müdahalesi üstüne geri verdi). Bu arada, 9 Mart 1945’te, Ja­pon ordusu genelkurmayı, ülkede bulunan Fransız uyrukluları zorlaya­rak Kamboçya’ya bağımsızlığını geri verdiğini ilan etmişti. Kral Norodom Sihanuk bu olayı onayladıysa da, Fransa’nın Çinhindi’ndeki yüksek görevlisi ve Japon imparatorluk yö­netimi bu bağımsızlığı tanımadılar. Bununla birlikte, Çinhindi’ndeki sa­vaş Kamboçya’ya sıçrayınca, Fransız hükümetiyle görüşmeler yeniden başladı; 16 Şubat 1954’te Phnom Penh konferansı sonunda, Fransız- Khmer anlaşmaları ile Kamboçya’ya Union Française çerçevesinde ba­ğımsızlık verildi;’ 1954’te Çinhindi’nde ateşkes ilan edilmesi ve Paris anlaşmalarının sonuçlandırılmasıy­la da, tam bağımsızlık tanındı. 1955 Martında, kral Norodom Sihanuk (prens Sihanuk) babası prens Sura- marit yararına tahttan çekildi; yeni kral ülkeyi ölünceye (1960) kadar yö­netti. Sihanuk kral unvanını taşıma­makla birlikte, yönetime ilişkin yetki­lerini korudu ve babasının ölümün­den sonra, krallık ailesinin temsil yetkisini annesi kraliçe Sisowath Kossomak Nearireath’a bıraktı.

Ül­kesini tehdit eden tehlikelere karşı uluslararası bir konferans toplanma­sını isteyen Sihanuk’un amacı, Kam­boçya’nın yansızlığını ilan ettirmek­ti. A.B.D’ni konferansın toplanması­nı geciktirmekle suçladı (1962). Viet­nam savaşı şiddetlenip, giderek ülke­yi daha yakından tehdit eder duruma gelince, 1966’da Vietkong ve Güney Vietnam ile Khmer topraklarının sı­nırlarını belirleyen anlatmalar imza­ladı. 1 Eylül 1966’da general de Gaul- le, Çinhindi halklarının kendi ba­ğımsızlıklarını kazanmaya hakları olduğunu bildiren konuşmasını Phnom Penh’den yaptı. Kamboçya siyasal yaşamının temel özelliği olan yansız kalma kaygısıyla hükümet 1967’de Çin etkisine karşı çeşitli ön­lemler aldı. 1968 Ocağında prens No­rodom Sihanuk, başbakanlığa gene­ral Lon Nol’u getirmek zorunda kal­dı. 1970 Martında gerçekleştirilen, prensin devrilmesine ve geçici bir hükümet kurulmasına yol açan bir hükümet darbesinin ardından, Ekim 1970’te Kamboçya bir cumhuriyet ol­du; ama daha önceki siyasal kurum- larını korudu. Geçici devlet başkanı Şıng Hing (1972’de iktidardan uzak­laştırıldı) başkanlığında ve başba­kanlık yetkisi verilen Sisowath Sirik Matak’ın yardımıyla Lon Nol’un yö­netimindeki yeni rejim, bir antiko- münist siyaset benimsedi. Komünist güçlere karşı art arda askerî eylemle­re girişti. Pekin’e sürgün edilmiş bu­lunan prens Sihanuk’la onun baş­kanlığındaki Kamboçya Ulusal Birli­ği, Krallık Hükümeti adına savaştık­larını ileri sürüyorlardı. Lon Nol hü­kümetine yardım etmek ve Vietkong üslerini ortadan kaldırmak amacıyla, Güney Vietnam hükümeti, 1970 Ni­sanında Kamboçya topraklarına as­kerî birlikler göndererek müdahale­de bulunmaya karar verdi. Kızıl Khmerlerin etkisini artıran bu hare­kât başarısızlıkla sonuçlandı. Kızıl Khmerler ülkenin aşağı yukarı tümü­nü denetim altına aldılar ve 18 Nisan 1975’te Phnom Penh’e girdiler; Kent direnmeden düştü.

İktidarı ele geçiren Kızıl Khmerler, Kamboçya Ulusal Birliği Krallık Hü­kümeti başkanı Khieu Samphan’ın yönetiminde, ülkenin zorunlu batılılaşmasının sinmgesi sayılan Phnom Penh’i boşalttılar: Kent halkının tümü atalarının yaşadığı eski pirinç tarlalarına geri döndü; Kamboçya kırsal bir sosyalist devlet oldu. 1976 Ocağında yeni bir anayasayla demokratik devlet ilan edildi. Prens Sihanuk’un nisan ayında istifa etmesinden ve yerine Khieu Samphan’ın geçmesinden sonra ülke, sınırlarını her türlü yabancı sızmalara kapadı. Ne var ki, Khmerlerin düşsel yenilik düşünceleri, başarısızlıkla sonuçlandı; 1979 Ocağında Kamboçya’nın Çin yanlısı Vietnam orduları tarafından istila edilmesi, halkın toplu olarak Tayland’a göç etmesine yol açtı. 1981’de Khmer-Vietnam güçlerince desteklenen kampanyalarda durumun yavaş yavaş düzeldiği gözlendi.

– Yeni bir anayasa oluşturulduktan sonra, Hıng Samrin devlet başkanı oldu. Son Sann da başbakanlığa getirildi. Yurt dışında oluşturulan Norodom Sihanuk başkanlığındaki Demokratik Kamboçya Koalisyon Hükümeti’ne bağlı gerillalar üe Kamboçya Halk Cumhuriyeti ordusu (ve
müttefikleri Vietnamlılar) arasındaki çatışmaların 1982’den başlayarak şiddetlendiği (savaştan kaçan 200000 Kamboçyalı Tayland’a sığındı) ülkede 1985’te başbakanlığa getirilen Hun Sen, Norodom Sihanuk’la iki kez biraraya geldiyse de, iç savaşı ona erdirecek bir karar alınamadı.

1987’de Vietnam’ın Kızıl Khmerler’in (Kızıl Khmerler, yurt dışındaki koalisyon hükümetini oluşturan en nemli gruptu) de görüşmelere katılmasını kabul etmesiyle, uzun görüşmelerden ve Sihanuk’un 1988’de un Sen’le yeniden görüşmesinden onra, yeni bir umut doğdu. Ne var ki, koalisyon hükümeti başkanlığından ekilen Sihanuk, Vietnam hükümetinin kendisiyle doğrudan görüşmeyi abul etmemesi üstüne, direniş hareketinin başına geçerek, çatışmayı yeniden başlattı. Bu arada ülkedeki Vietnam birliklerinin yaklaşık yarısının geri çekilmesine karşın, çatışmaların gün geçtikçe şiddetlenmesiyle, 990’da yüzbinlerce Kamboçyalı yeniden komşu ülkelere göç etmeye aşladı. 1990 Ekiminde Birleşmiş Milletler’in sunduğu barış planının taraflar arasında birçok bakımdan onaylanmasından sonra, 1991 Ağustosunda Sihanuk, 12 yıldır sürmekte olan iç savaşın sona erdiğini açıkladı.

1991 Ekiminde BM planının Kamboçya temsilcileri üe 19 ülke tarafından imzalanmasıyla, iç savaş resmencsona erdi ve Norodom Sihanuk cumhurbaşkanlığına seçildi (1991 Tem­muzu). Bununla birlikte, Kızıl Khmerler ülkenin kuzey ve batı ke­simlerinde çeşitli saldırıları sürdüre­rek, silahlarını bırakmayacaklarını açıkladılar.

Kamboçya Ekonomisi

Savaş, temelde tarım ülkesi olan (kır­sal kesim nüfusu 5 müyonu aşar) ve çarpışmalardan şiddetle etkilenen, ayrıca sanayüeşme çabası büyük öl­çüde dış yardıma dayanan Kamboç­ya’da iktisada büyük bir darbe indir­di. İktisadı tarıma dayalı olan Kam­boçya’da 600 000 aile ülke toprakları­nın % 16’sını işler; en iyi işlenen top­raklar Mekong boyunca ve Tonle Sap çevresinde bulunur. Ekimi yapılan başlıca ürünler, pirinç ve mısırdır. Sanayi ürünlerinin başında kauçuk ağacı gelir; tarım işletmelerinin çoğu devletindir; Battambang ve Kom- pong Cham’m kara topraklarında pa­muk tarımı gelişmiştir. Bu ürünleri ipek, yerfıstığı, tütün, muz ve turunç­giller tamamlar.

Hayvancılık aşağı yukarı her yerde yapılır; hayvan varlığı hem nitelik, hem de nicelik açısından önemli sa­yılır. Balık bakımından dünyanın en

zengin (km2’ye 8 t) göllerinden olan Kamboçya göllerinde avlanan ürü­nün (171 000 t) bir bölümü kurutul­muş ya da konserve yapılmış olarak Endonezya’ya satılır.

Kamboçya iktisadı pek gelişmemiş­tir; elektrik enerjisi hemen hemen tü­müyle termik kaynaklardan elde edil­mektedir. Yabancı ülkelerin yardım­larıyla devlet, dokuma fabrikaları ve çimento tesisleri (Chakrey) kurmuş­tur.

Ülkede ayrıca, kâğıt fabrikaları, siga­ra fabrikaları, kimyasal ürün ve kau­çuk fabrikaları, Kompong Som’da da bir petrol rafinerisi vardır.