İngiliz felsefecisi Locke Kimdir? ve Siyaset Felsefesi

İngiliz felsefecisi (Wrington, Sommersetshire, 1632-Oates, Essex, 1704). Duyumcu ve deneyimci okulun kuru­cusu olan john Locke, Oxford Üniversitesi’nde okudu, 1666’dan başlayarak Shafteşbury kontu lord Ashley’ in yanında bulundu ve kont Hollanda’ ya sürgüne gidince, o da bu ülkeye ge­lerek 1689’a kadar sekiz yıl orada ya­şadı. William IH’ün tahta çıkmasıyla,Locke da İngiltere’ye döndü ve çeşitli kamu görevlerinde bulundu.

1700’de bütün görevlerinden ayrıla­rak Essex kontluğundaki Oates’e çe­kildi ve orada öldü.

İnsan Anlayışı Üstüne Deneme

Locke’un temel yapıtı An Essay Concerning Human Understanding {İnsan Anlayışı Üstüne Bir Deneme) 1690’da yayımlandı. O yıllarda, Descartes’ın doğuştan fikirler öğretisi yaygındı. Locke, Deneme’nin birinci kitabında, bilginin ilkelerinin ilksel, değişmez ve evrensel olduğunu yadsıyarak bu öğ­retiyi yıkmaya çalıştı.

Bu eleştiriden sonra, bilginin ne olduğunu açıklayan bir kuram ortaya attı: Zihnin içeriği­nin, ya basit ya da karmaşık fikirler­den, yani çözümlemeyle ortaya konabilen basit fikirlerden oluştuğunu ile­ri sürdü. Locke’a göre ancak deneyim­den edinebildiğimiz fikirler basittir. Nitekim duyumlardan gelen fikirler (sıcak, katı, acı, yer kaplama, hareket, vb.), benliğimizde bulunduğunu fark ettiğimiz yetilerden (bellek, dikkat,vb.) kaynaklanan düşünsel fikirler ve hem duyusal hem de düşünsel fikirler (varlık, süre, sayı), bu tür basit fikir­lerdir. Karmaşık fikirler, iki gruba ay­rılır: Basit fikirlerin, tek ve benzersiz bir şeyin fikrini oluşturacak biçimde bileşmelerinden kaynaklanan fikirler ve basit fikirlerin, birleşik ama birbi­rinden ayrı şeylerin fikrini oluştura­cak biçimde bileşmelerinden kaynak­lanan fikirler. Bilgi (inanç ve olasılık denen şeyleri onun dışında bırakmak gerekir), iki derecelidir: Sezgi ve ka­nıtlama. Nitekim, kendi deneyimimiz konusunda sezgisel bir kesinliğe, Tanrı’nın varlığı konusundaysa kanıtlamalı bir kesinliğe sahibiz. Ama her ka­nıtlama, bizi, dolayımsız bir algıya ya­vaş yavaş götürmelidir. Var olan varlıkların zorunlu bir nedeni olması ge­rektiği fikriyle kanıtlanan Tanrı’nın varlığının kesinliği, sonunda, kendi varlığımızın kesinliğine götürür bizi.

Bir Siyaset Felsefecisi

Locke, Two Treatises of Government’ de (Yönetim Üstüne İki İnceleme, 1690) 1688 devrimi dolayısıyla, siya­set felsefesine ilişkin görüşlerini açıkladı. Hobbes’u ve despotça kuramla­rım eleştirdi. Öteki yapıtları arasında özellikle Epistola de Tolerantia (Hoşgörü Üstüne Mektup. 1689), Thoughts on Education (Eğitim Üstüne Düşünceler, 1693), The Reasonableness of Christianity as Delivered in the Scriptures (Kutsal Ki­taplara Göre Hıristiyanlığın Akla Uy­gunluğu, 1695) sayılabilir. Bu sonun­cu yapıt, İngiltere’de büyük ölçüde et­kili oldu ve din konusunda özgür dü­şünenler ile tannbilimciler arasmdaki tartışmayı başlattı.

Hadi Paylaş!