İsmail Dede Efendi Kimdir? Hayatı ve Eserleri

Türk bestecisi (İstanbul, 1778-Mekke, 1846).

Hamamizade takma adıyla tanınan İsmail Dede Efendi sesinin güzelliği ve müzik yeteneği çok küçük yaşta orta­ya çıkınca, dönemin ünlü müzikçilerinden Uncuzade Mehmet Emin Efendi’den özel dersler almaya başladı. 1798’de Yenikapı Mevlevihanesi şey­hi Ali Nutki Dede’ye bağlandı; ertesi yıl “çile”sini tamamlayarak “dede” oldu. Çiledeyken bestelediği ilk şarkı­sıyla padişah Selim III’ün dikkatini çekti, art arda bestelediği yapıtlarla dönemin gözde bestecileri arasına gir­di; yüksek saray görevlerinden padi­şah musahipliğine ve müezzinbaşılığa atandı. Selim III’ten sonra Mahmut II’nin de yakın ilgi ve desteğini gören İsmail Dede Efendi, bir yandan Saray fasıllarına hanende (ses sanatçısı) olarak katılırken, bir yandan da En­derun’da ve Yenikapı Mevlevihanesi’nde müzik dersleri verdi. İsmail De­de Efendi, hacca giderken yakalandı­ğı koleradan öldü.

Yetiştirdiği çok sayıda öğrenci arasın­da özellikle, kendisinden sonra XIX. yy’ın en büyük bestecileri arasında yer alan Zekâi Dede, Dellalzade İsmail Efendi ve Eyyubi Mehmet Bey sayı­labilir.

Art arda yeni makamların bulunduğu, klasik Türk müziği repertuvarının en gözde parçalarının bestelendiği Selim III döneminde ilk yapıtlarını veren İs­mail Dede Efendi, XVIII. yy’ın sonun­da Batı müziğiyle ilk ciddi bağlantıla­rın sonucu olarak görülmeye başlayan yemlik hareketlerine sırt çevirmemiş olmakla birlikte, genellikle öncülerin­den devraldığı kurallara bağlı bir bes­tecidir. Onun da temel gereci insan sesidir. Mevlevi ayininden ilahiye, kâr’dan köçekçeye, her formda ürün veren İsmail Dede Efendi içtenlikten kaynaklanan akıcılığı, bir müzik yapı­tının en büyük erdemi saymıştır.

İsmail Dede Efendi’nin Eserleri

İsmail Dede Efendi, 500 dolayında beste yapmışsa da, nota kullanımının yaygın olmayışı ve müzik öğretiminin ezbere dayanması nedeniyle, bunla­rın yarısına yakın bölümü unutulmuş, 8’i çalgısal, geri kalanı sözlü olmak üzere 267 yapıtı günümüze ulaşabilmiştir.

Sözlü yapıtlarından 49’u dinsel-tasavvufi, 218’i din dışıdır. İs­mail Dede Efendi’nin dinsel-tasavvufi yapıtlarının en önemlileri Hüzzam, Saba ve Ferahfeza Mevlevi Ayinleri­dir. Din dışı yapıtlarının başlıcalarıysa şunlardır: Ferahfeza I. Beste (Ey kaşı keman tîr-ı müjen cânıma geçti); Ferahfeza Ağırsemai (Bir dilber-i nâdide bir kâmet-i müstesna); Ferahfe­za Yürüksemai (Bu gece ben yine bül­bülleri hâmûş ettim); Sultanîyegâh  Beste (Cân dilimiz lûtf-u keremkâr ile mamur); Sultanîyegâh Ağırsemai (Nihân ettim seni sinemde ey mehpâre cânımsın): Mahur  Beste (Ey gonca-dehen hâr-ı elem cânıma geç­ti); Mahur Yürüksemai (Yine zevrâk- ı derûnum kırılıp kenâre düştü); Hi­caz  Beste (Ey çeşm-i âhû hicr ile tenhâlere saldın beni); Hicaz Yürük­semai (Yine neş’e-i muhabbet dil-il cânım etti şeydâ); Hicaz Şarkı (Mah yüzüne âşıkanım); Şehnaz Şarkı (Sana ey cânımın cânı efendim); Acema­şiran Ağırsemai (Ey lebleri gonca yü­zü gül serv-i bülendim); Şevkefza Yü­rüksemai (Ser-i zülf-ü anberini yüzü­ne nikâb edersin); Hüzzam Yürüksemai (Reh-i aşkında edip kaddimi kütâh gönül); Rast Kâr-ı Nev (Gözümde daim hayâl-i cânâ); Nihavendikebir Yürüksemai (Rencide olma sakın nigâh eylediğimden).

Hadi Paylaş!