İskoçya’nın Ekonomisi

Yüksek Toprakların Issızlığı

Yüksek Topraklar’da ve belli bir ölçü­ye kadar Uplands’lerde, İskoçya ikti­sadının kendine özgü nitelikleri oldu­ğu gözlenir.XIX. yy’ın ortalarında İs­koçya nüfusunun dörtte birini barın­dıran bu geniş topraklar, günümüzde son derece ıssızlaşmıştır; nüfus yo­ğunluğu, zaman zaman, özellikle Argyll, İnverness ve Ross and Cromarty idare bölümlerinde km²’ye 7 ki­şi, kuzeybatıda, hatta Sutherland ida­re bölümünde km²’ye 2 kişidir.

Gerçi bu arazide iklim sert, topraklar da pek verimli değildir, ama bölgenin ıssız olması, daha çok büyük toprak sahiplerinin, köylüleri yöreden çıkar­tarak on binlerce hektarlık alanları hayvancılık ve avcılığa ayırmaların­dan kaynaklanır. Binlerce koyun, bir­ kaç bin başlık sürülere bölünerek yay­gın biçimde yetiştirilir, hayvanlar yıl boyunca özellikle Highlands’de kendi hallerine bırakılır; Uplands’de hay­vanların denetimi daha geniş çaplıdır; burada ayrıca büyükbaş hayvan ye­tiştiriciliği de gelişme halindedir; dün­yaca ünlü ve değerli yünlü kumaş tweed de Uplands’de üretilir. Öte yandan, Highlands’de geyik, vb. av hayvanla­rı da yetişir. Bütün bunların yanı sı­ra, yeni etkinlikler de göze çarpar. Çevrebilimsel nedenlerden olduğu ka­dar, Fort William bölgesindeki kâğıt hamuru fabrikalarını beslemek ama­cıyla da,ağaçlandırma çalışmaları yıl­dan yıla gelişme göstermekte, ayrıca, özellikle İnverness idare bölümünde­ ki göllerin ve buzul koyaklarını kapa­yan kayalıkların düzenlenmesiyle hidroelektrik donanımı yoğunlaştırılmaktadır.

Turizm etkinlikleri son yıllarda Yük­sek Topraklar’ın ıssızlığını kış ayla­rında bile özellikle Aviemore ve Glencoe turizm merkezlerinde görüldüğü gibi bir ölçüde gidermektedir. Eskiden çok etkin olan balıkçılık, gü­nümüzde pek gelişmiş olmayan yön­temlerle sürdürülür; batı kıyılarında­ki Gairloch ve Ullapool gibi birkaç li­manla, kurutulmuş ve tuzlu balık üretiminin yoğunlaştığı doğu kıyıla­rının tek büyük limanı Aberdeen’de, iktisadi etkinliğin temelini oluşturur. Alçak bir vadi olan Spey’de ve Highlands’in çevresinde, viski üretimi ya­pılır; İskoçya, viski dış satımından büyük gelir sağlar.

Lowlands’in İktisadi Gücü

Highlands’in ıssızlığına ve buradaki etkinliklerin sınırlı olmasına karşılık, Lowlands (“Alçak Topraklar”), hem nüfus, hem de sanayi gelişmesi açısından ağır basar; burası ayrıca ta­rıma da elverişlidir. Firth of Forth’tan Firth of Clyde’a kadar uzanan zengin ağaçlık alanda, tahıl tarlaları ile ya­pay çayırlar art arda birbirlerini izler. Bu bölgede verim oldukça yüksektir ve ürünün büyük bir bölümü, özel­likle sütleri için yetiştirilen sığırların beslenmesinde kullanılır. Ama, Lovvlands’in gerçek zenginliğini sa­nayi oluşturur.

Tabakaları arasında demir filizleri­nin de yer aldığı taşkömürü havzaları, demir-çelik sanayisi ve ağır maden sanayisinin gelişmesini sağlamıştır. İngiltere’deki kara toprakların genel manzarasını oluşturan maden ocağı payandaları, yüksek fırınların kütle­sel görünümü, haddeleme merkezle­ri, tersanelerin tepesinde yükselen vinçler, Clyde kıyılarında sıralana­rak, Glasgovv’un İskoçya’nın sanayi merkezi haline gelmesini sağlamış, ama yerel maden yatakları artık tü­kenmiştir (çok sayıda ocağın kapan­mış olması, kömür çıkarımının geri­lediğini gösterir). Öte yandan gemi yapımında da Japonya’nın rekabetiy­le karşı karşıya kalınmış ve işsizlik artmıştır.

Yakın dönemde bir atılım yapılarak ulaşım yollan yetkinleştirilmiştir: Otoyollar, Firth of Forth ile Firth of Tay üstünde asma köprüler yapılması ve demiryollarının modernleştirilmesiyle, Lowlands’in dışarıya açıl­ması kolaylaştırılmış, ayrıca, yeni sa­nayi bölgeleri kurulmuş, hükümetin sağladığı yardımlar, sanayicilerin İskoçya’da yatırımlar yapmasına ola­nak vermiş ve bunun sonucunda kimya sanayisi, alüminyum fabrika­ları, otomobil ve elektronik araç ya­pım atölyeleri kurulmuştur. 1975’ten başlayarak Kuzey Denizi’nden pet­rol çıkarılması da, kanallarla doğu kıyılarına ulaştırılan ham petrol (Shetland adaları, Orkney’ adası ve Grangemouth’te kurulan rafineriler­de işlenir) ve doğal gaz (sanayide ve evlerde kullanılır) sayesinde, kıyı ke­siminin canlanmasını sağlamıştır. Ne var ki bütün bu olumlu gelişmele­re karşın, iç kesimlerin yoksulluğu sürmektedir.

Edinburgh ve Glasow

İskoçya’nın önemli merkezleri olan Edinburgh ve Glasgow, bu durumdan özellikle yararlanmışlardır. Eski siya­set, din ve düşünce merkezi olan, Forth’ta Leith sanayi limanıyla des­teklenen Edinburgh, üçüncü kesi­min geliştiği bir kenttir. Clyde’de yer alan ve Clydeside yerleşme yerinin çekirdeğini oluşturan Glasgow, bir taş kömürü, demir-çelik ve ağır ma­den sanayisi merkezidir; ama hafif sanayinin büyük bir bölümü de bura­da yoğunlaşmıştır; buna bağlı olarak üçüncü kesim etkinliklerinde büyük gelişme olmuştur.

Hadi Paylaş!