Orta Amerika Ülkesi Guatemala

Guatemala Haritası

Orta Amerika’da ülke.
Kuzeyde ve batıda Meksika, doğuda Belize, güneydoğuda Honduras ve El Salvador, güneyde Büyük Okyanus ile çevrilidir. Ayrıca doğuda Antil denizine açılan 100 km’lik bir kıyısı vardır.

Guatemala Coğrafyası

Yüksek vadilerle kesilen bir volkanik sıradağ ülkenin belkemiğini oluşturur, bu dağlar Meksika’daki Sierra Madre’nin uzantısıdır.Orta Amerika’nın en yüksek doruğu olan Tajumulco (4 210 m) gibi bazı yanardağlar etkinlik belirtileri göstermektedir. Ülkenin tek büyük kenti olan başkent Guatemala, bu kalabalık bölgede bulunur. Şubat 1976’daki büyük depremin kurbanlarının 22 000’i bulması bu nüfus yoğunluğuyla açıklanmak- tadır. Büyük Okyanus kıyısını çevreleyen sıcak ve sağlıksız alçak toprak şeridinden (genişliği 20-60 km) dağlara los Altos (yüksek yerler) denilen bir dizi yüksek (ortalama 2 000 m) yaylayla geçilir. Sıradağdan Atlas Okyanusu’na doğru inerken iklim tropikal özellikler gösterir, Meksika körfezinde şiddetli yağışlar olduğundan her yan balta girmemiş ormanlar ve böceklerin kaynaştığı bataklıklarla örtülüdür. Bir zamanlar Maya uygarlığının merkezi olan bu topraklarda günümüzde ancak birkaç göçe-be kabile yaşamaktadır.

Guatemala Tarihi

Altın çağını Î.Ö. 400 yıllarında yaşamış olduğu sanılan Maya uygarlığı Peten bölgesinde görkemli kalıntılar bırakmıştır: Tikal, Seybal ya da Menche Tinameit. Bu imparatorluğu oluşturan siteler ya da site öbekleri aşama sıralı bir temele dayanarak kurulurdu, toplum içindeki sınıflar (babalarının yerine geçen başkanlar, soylular, rahipler) birbirlerinden kesin sınırlarla ayrılmışlardı. Gökbilim ve matematik alanlarında Mayalar kesin bilgilere sahiptiler. Onlardan günümüze seramik, bakır, altın ve gümüş eşyalar kalmıştır. Mısırı ilk yetiştiren de Mayalar olmuştur. Ayrıca pamuk ve kakao yetiştirdikleri, sulama yaptıkları bilinmektedir. Guatemala topraklarını Pedro de Alvarado keşfetti (1523-1524). 1823’te Orta Amerika Birleşik Eyaletleri başkenti ilan edilen Guatemala, 1839’da bağımsız bir cumhuriyete dönüştürüldü. Modern Guatemala’nın tarihi, toprakları üstüne United Fruit Company nin yerleşmesiyle başladı. Dünyanın bu en önemli muz şirketi 1899- 1920 yılları arasında, bütün Orta Amerika’ya egemen|oldu. Guatemala’ya da 1936’da başkan Ubico’nun onayladığı bir sözleşmeyle el attı. Gene de İkinci Dünya savaşı sırasında, A.B.D. baskısı azalınca, liberal subayların çıkardığı bir ayaklanma sonunda Ubico devrildi. On yıl süreyle, ulusal burjuvazinin bazı kesimleri, ülkenin yapılarını modernleştirme yolunda girişimlerde bulundular. 15 Mart 1945’te işbaşına getirilen Juan Jose Arevalo, özellikle de 1951’den başlayarak, ulusalcı bir subay olan Jacobo Arbenz Guzman bu amaçla çalıştılar. Arbenz’in çıkardığı toprak reformu yasası (17 Haziran 1952), feodal tipte toprak mülkiyetine son vermeye, toprakları işleyenlere dağıtmaya, küçük toprak sahiplerini örgütlemeye yönelikti. Bu önlemler özellikle United Fruit a bağlı olan ekilmemiş toprakların ulusallaştırılmasını gerektiriyordu. Şirket hükümeti “komünistlikle” suçladı ve devirmek için A.B.D. dışişleri bakanı J.F. Dulles’ın desteğini aldı: Planı o zamanlar C.İ.A’nın başında bulunan kardeşi A.W. Dulles yönetti. Honduras ve Nikaragua’da göçmen işçilerden oluşturulan ordu, A.B.D’nde yaşayan general Castillo Armas’ın komutasına verildi. General, 27 Haziran 1954’te Arbenz’i isti¬faya zorladıktan sonra, aldığı önlemleri iptal etti ve United Fruit a eünden alınmış bulunan topraklar geri verildi.
1960’ta girişilen ulusalcı askerî ayaklanma denemesi başarısızlıkla so-nuçlanınca, genç subaylar, Komünist Partisi’ndeki gençlerle işbirliği yaparak birkaç gerilla cephesi birden açtılar.’
Ama, 1966’da Komünist Partisi, başkanlığa aday olan “liberal” Mendez Montenegro’yu desteklemek için bir ateşkes istedi. Montenegro seçimi kazanınca, özel A.B.D’li danışmanların desteğindeki Yeşil Bereliler’den yararlanarak, gerillalara karşı şiddetli bir saldırıya geçti. Bazı önderler öldürüldü; Kızılderili topluluklarının işe karışmamaları sonucu, gerillacılar bozguna uğradılar. Bunun üstüne eylemlerini kentlerde sürdürdüler. Mendez Montenegro’nun yerini 1970’te general Aranao Osirio aldı; o da 1974’te başkanlığa kendisinin eski savunma bakam general Laugerud Garcia’yı seçtirdi. Laugerud Garcia’nın yerineyse, 1978’de general Romeo Lucas Garcia geçti. Eylül 1980’de başkan yardımcısı olan sosyal demokrat Francisco Villagran Kramer’in istifa etmesi, toplumsal ve siyasal kargaşalıkların giderek artmasının bir belirtisiydi. 7 Mart 1982’de yapılan seçimlerden hemen sonra general Anibal Guevara cumhurbaşkanı seçildi; ama 23 Marttan başlayarak general Efrain Rios Montt başkanlığındaki bir askerî cunta, iktidarı ele geçirdi. Hazirandaysa, ordu tarafından cumhurbaşkanlığına getirilen general Rios Montt, aynı zamanda yasama gücünü de üstlendi. 1983 Ağustosunda yeni bir darbeyle iktidarı ele geçiren Milli Savunma Bakanı Oscar Mejia Victores’in, demokrasiye dönüleceğini açıklamasından sonra, 8 Aralık 1985’te yapılan seçimleri kazanan Hıristiyan Demokrat Parti başkam Vinici Cerezo cumhurbaşkanlığına seçildi. Özellikle aşırı sağcı gerillaların eylemleriyle (1989 ortalarında başkent sınırlarına yaklaştılar) sarsılan ülkede, 6 Ocak 1991’de yapılan seçimleri kazanan Jorge Serrano Elias, başkanlığa seçildi ve gerillalarla görüşmelere girişerek, 1991 Temmuzunda bir ateşkes ilan ettirmeyi başardı.

Guatemala Ekonomisi

Ksilofon çalan bir Guatemalalı

Guatemala’nın iktisadı yalnızca tarım ürünlerinin (kahve, pamuk, şeker, muz, vb.) dış satımına bağımlı bulunmakla kalmaz; üstelik bu ürünler, tarımın belli bir kesiminden elde edilir. Gerçekten de, ekilebilir alanların yalnızca % 15’ini elinde bulunduran küçük çiftlikler, iç tüketim ürünlerinin % 50’sini sağlarlar; ama dış satımın ancak % 0,7’si bu çiftliklerde çalışanların ürünüdür. Buna karşılık latifundia’lav (geniş tarım toprakları) dış satımın % 95’ini sağlarlar. Üretim yabancı ülkelerin, özellikle de A.B.D’nin gereksinimlerini karşılamaya yöneliktir. 1954’ten sonra pamuk yetiştirilmeye başlanmıştır; ama bu etkinlik de A.B.D. ve Japonya’nın denetimindedir. Günümüzde, A.B.D. pazarına bağımlı olarak hayvancılık geliştirilmektedir: Et ve şeker üretiminin % 100’ü A.B.D. içindir. Dışalım ürünlerinin niteliği de bu bağımlılığı büsbütün artırmaktadır. Gerçekten de, sanayi üretimi katışıklı iç gelirin ancak % 15’ini karşılamaktadır. Guatemala hammaddeleri, yakıtı, donanım gereçlerini, vb. dışardan satın almak zorundadır. Bu durum ülkenin dış borçlarının (1991’de 3,5 milyar dolar), enflasyonun (1992’de % 75) ve işsizliğin (1991’de % 40) giderek artmasına yol açmaktadır. Kırsal kesimdeki tarım işçileri (etkin nüfusun % 30’u), yılın belli dönemlerinde iç tüketimi karşılamaya yönelik (halkın çoğu yeterli besin alamaz) tarım işleri yaparlar; toprakların ortalama genişliği 0,7 hektarı geçmez; yılın kalan bölümünde insanlar topluca yüksek yaylalardan Büyük Ökyanus kıyısına inip, dışsatıma çalışan büyük toprak sahiplerinin yanında tarım işçisi olarak çalışırlar. Ayrıca, özellikle kahve ekili büyük tarım işletmelerinde çalışanlar (nüfusun % 7’si), ücretlerinin büyük bölümünü hâlâ ürün olarak alırlar. Bununla birlikte, besin bitkileri üretimi ve elişleri, halkın bir bölümünün yaşamını sürdürmesini sağlar.
Az miktarda çinko ve kurşun çıkarılan, sigara ve çimentodan başka sa¬nayisi bulunmayan Guatemala’nın kalkınma olanakları sınırlıdır. Ama, Orta Amerika’nın en güçlü ülkesi olduğunu bilen Guatemala, kıstakta bütünleşmeyi sağlamaya çalışmaktadır.

Hadi Paylaş!