Zaman ve kip anlamı bakımından fiilleri iki grupta inceleyebiliriz:
A) Basit Zamanlı Fiiller:
Tek bir kip ekiyle çekimlenmiş olan fiiller basit zamanlıdır:
- İstanbul’u dinliyorum gözlerim kapalı. (şimdiki zaman)
- Kaptanın gözünde tüter dönüş özlemi. (Geniş zaman)
- Özlediğimiz bahar, nihayet geldi. (Geçmiş zaman)
Yukarıdaki cümlelerde altı çizili fiiller tek bir zaman eki almıştır. Bu fiillerin hepsi de basit zamanlıdır.
B) Bileşik Zamanlı Fiiller:
Basit zamanlı fiillerin sonuna ekfiillerin getirilmesiyle elde edilen fiillere bileşik zamanlı fiiller denir.
- Basit zamanlı fiil + (Ekfiil) = Bileşik zamanlı fiil
Adam, kömür çuvallarını taşıyordu. (taşıyor + idi)
(Şimdiki zaman eki + Ekfiil )
Yukarıdaki cümlede “taşıyor” fiili şimdiki zamanlıdır. -di (idi) ekfiili, şimdiki zaman kipine geniş zaman anlamı katıyor. Böylece fiildeki zamari anlamı ikizleşiyor: Taşı – yor – du. İşte böyle fiillere bileşik zamanlı fiiller denir.
UYARI : Türkçede ekfiiller “i(mek)” fiilinden elde edilen “idi, imiş, ise” sözcükleridir.
Bileşik zamanlı fiiller, biçim bakımından ikinci eklerine göre adlandırılır.
Bileşik zamanlı fiiller üç grupta incelenebilir:
1. Hikâye Bileşik Zamanlı Fiiller:
Yapılışı: Basit zamanlı fiil + İDİ ekfiili
- Bebek hâlâ uyuyordu. (Şimdiki zamanın hikâyesi)
- Buraya aylarca yağış düşmezdi. (Geniş zamanın olumsuzunun hikâyesi)
- Her sabah durakta otobüs beklerdik. (Geniş zamanın hikâyesi)
- Henüz, gazeteyi okumamıştım. (Miş’li geçmiş zamanın olumsuzunun hikâyesi)
Anlamı: Hikâye şekilleri eylemin yapıldığını kesin olarak bildirir, “-miş’li” geçmiş zaman kipine de kesinlik anlamı katar.
2. Rivayet Bileşik Zamanlı Fiiller:
Yapılışı: Basit zamanlı fiil + İMİŞ ekfiili
- Haftada bir kasabanın pazarına gidiyormuş. (Şimdiki zamanın rivayeti)
- Başbakan, önümüzdeki hafta buraya gelgcekmiş. (Gelecek zamanın rivayeti)
- Bu işi Ahmet Bey yapamazmış.
- Üç kafadar her yıl buraya kamp kurarmış. (Geniş zamanın rivayeti, olumlu biçimi)
Anlamı: Kesin olmayan veya kesinliğine inanılmayan, bir başkasından nakledilen eylemleri anlatmakta rivayet (söylenti) biçiminden yararlanılır. Rivayet biçimi eyleme; geniş zaman, başkasından duyulma ya da hafifseme, hatta inanmayış anlamları katar.
3. Şart (Koşul) Bileşik Zamanlı Fiiller:
Yapılışı: Basit zamanlı fiil + İSE ekfiili
Romanı okuyacaksanız, vereyim. —> Gelecek zamanın şartı (oku – y – acak – ise – n – iz)
Beni beklerseniz, çok sevinirim.—> Geniş zamanın şartı (bekle – r – ise – n – iz)
Sevmiyorsan, bu filmi izleme. —> Şimdiki zamanın şartı (sev – mi – yo – ise – n)
Anlamı: Şart biçiminde “ise” ekfiili, eklendiği eylemi bir başka eylemin şartı kılar.
UYARI : Hikâye ve rivayet bileşik zamanlarının üzerine bir de koşul kipi ”-sa, -se” eklenirse, buna katmerli bileşik zaman denir.
- Romanı okuyacakmışsa neden okumamış? (oku – y – acak – imiş – ise)
- Olanları biliyorduysa bize de anlatsaydı. (bil – (i)yor — idi – ise)
Son Yorumlar