Özellikleri:
- Avrupa’daki gelişmelerden yararlanma yoluna gidilmemiştir.
- Islahatlar kişilere bağlı olarak yapılmış, kişilerin etkinliği sona erince ıslahatlar duraksa mıştır. Bu nedenle köklü değişiklik yapılamamıştır.
- Devletin düzenini sağlamak için kaba kuvvete baskıya başvurulmuştur.
- Islahatlarla devletin ilerlemesi sağlanamamış; sadece devletin gerilemesi geciktirilmiştir.
- Bu dönemin başlıca ıslahatçı padişah ve dev let adamları şunlardır:
Kuyucu Murat Paşa:
Birinci Ahmed’in Veziriazamı olan Kuyucu Murat Paşa, Celali ayaklanmalarını şiddet yoluyla bastırdı. isyanların siyasi ve ekonomik nedenleri ortadan kaldırılamadığı için huzursuzluklar önlenemedi.
İkinci Osman (Genç Osman):
- Geleneğe aykırı olarak saray dışından evlilik yaptı.
- Sarayı halka açtı.
- Şeyhülislamların kadı ve müderrisleri atama yetkilerini aldı.
- Çıkarcı İlmiye sınıfını etkisizieştirmeye çalıştı. Yeniçerileri ve sipahileri kaldırmaya karar verdi. Çünkü Lehistan seferinde Hotin kalesi kuşatılmış, alınamamıştı. Başarısızlığın, Yeniçerilerle Kapıkulu sipahilerinden kaynaklandığını açıkladı. Fakat genç ve tecrübesiz oluşu, gerekli kadroya sahip olmayışı fikirlerini zamansız açıklaması çıkarı bozulabilecekler tarafından öldürülmesine neden oldu.
Dördüncü Murat:
İçkiyi yasakladı.
Rumeli’de ve Anadolu’da sipahilerin sayımını yaptırdı.
Eyalet isyanlarını bastırdı.
Devletin gerilemesinin asıl nedenleri üzerinde durdu.
Devlet adamlarından bozulmanın nedenleri ile ilgili raporlar aldı. (En önemlisi Koçibey raporudur.)
Tarhuncu Ahmet Paşa:
- Dördüncü Mehmet zamanında Sadrazamlığa getirildi.
- Görev alırken Girit sorunu, donanmanın ve Maliyenin düzeltilmesi için başarılı çalışmalarda bulunacağını belirtti.
- Has ve Zeametleri hazineye bağladı.
- Gelir ve giderleri gösteren bir bütçe hazırladı.
Sarayda çıkarları bozulanların entrikaları sonucu öldürüldü.
Köprülüler:
Köprülü Mehmet Paşa Sadrazamlık görevi teklif edildiğinde,
- Saray devlet işlerine karışmayacak Devlet işleriyle ilgili olarak sunduğu öneriler kabul edilecek,
- Devlet memurluklarına istediği kimseler atanacak,
- Kendisi hakkında şikâyet olduğunda veya görevden alınacağı sırada savunması istenecek,
gibi koşullar kabul edilirse görev alabileceğini belirtti. İlk defa bir sadrazam bu şekilde tam bağımsız olarak göreve atanmış oldu.
Köprülü Mehmet Paşa,
- Sipahilerin isyanını bastırdı.
- Eflak ve Boğdan beylerini isyana teşvik eden Patriği idam ettirdi.
- Celali isyanlarını bastırdı.
- Güvenliği sağlayarak her alanda devletin düzenini yeniden kurdu.
Köprülü Ahmet Paşa, Merzifonlu Kara Mus tafa Paşa, Köprülü Fazıl Mustafa Paşa devletin düzenini koruyucu çalışmalarda bulundular. Devlet 16. yüzyıldaki gücüne ulaştı.
Birinci Ahmet:
- Saltanat hukukunda yaptığı değişiklikler yaparak Fatih Kanunnamesi’ndeki “Devletin düzeni ve devamı için kardeş katli caizdir.” maddesini değiştirdi. Osmanlı Hanedanından yaşlı ve akıllı olanin (Erşed ve ekber olan) padişah olması kanunu kabul etti.
- Şehzadelerin sancak valisi olmalarını yasakladı. Böylece, şehzadelerin sancaklarda tahtı ele geçirme planı yapmalarına engel olmak istedi. Şehzadelerin sarayda yetiştirilmeieri kararlaştırıldı. Ancak bu durum, ileride padişah olabilecek şehzadenin, devlet yönetimi ile ilgili deneyim kazanmasını önledi. Saraydaki baskılı eğitim, entrikalar şehzadelerin ruh sağlıklarını bozdu.
Son Yorumlar