1961 Anayasası nasıl hazırlanmış ve kabul edilmiştir? Anayasanın yapılmasında izlenen yol. Anayasanın yapılmasında, Kurucu Meclisçe izlenecek yol aşağıdaki biçimde özetlenebilir:
a) Temsilciler Meclisi, yirmi üyeden oluşan bir Anayasa Komisyonu ile yine aynı sayıdan oluşan bir Seçim Kanunu Komisyonu kuracaktır.
b) Komisyonun hazırladığı metinler, Temsilciler Meclisi Genel Kurulunda görüşüldükten sonra, Milli Birlik Komitesine gönderilecektir. Milli Birlik Komitesi de kendi görüşmesini, Temsilciler Meclisi Genel Kurulundaki görüşme süresinin yarısı kadar bir süre içinde tamamlayacaktır.
c) Milli Birlik Komitesince, Temsilciler Meclisinden gelen metin üzerinde değişiklik yapılması durumunda, metin Temsilciler Meclisinde ikinci bir kez görüşülecektir. Bu görüşmede, Milli Birlik Komitesinden gelen metin aynen kabul edilmezse, çözüme varmak için Karma Komisyon kurulacaktır. Karma Komisyonun hazırladığı metin, Kurucu Meclisin birleşik toplantısında oylanacaktır. Bu toplantıda kararların üçte iki çoğunlukla alınması gerekecektir.
d) Kurucu Meclisçe kabul edilen Anayasa ve seçim yasası Devlet Başkanınca derhal yayımlanacaktır.
e) Anayasanın halkoyuna sunulması tarihi, Milli Birlik Komitesince; genel seçimin tarihi ise Kurucu Meclisin birleşik toplantısında saptanacaktır.
f) Anayasanın süresi içinde çıkarılamaması, ya da halkoyu sonucu Anayasanın reddedilmesi durumunda, genel seçimle seçilmiş yeni bir Temsilciler Meclisi göreve çağrılacaktır.
Anayasanın hazırlanması ve kabulü
Milli Birlik Komitesi, ilk iş olarak anayasa yapılması için bir bilim kurulu oluşturmuştur. Milli Birlik Komitesi, Anayasasının yapılmasını bir bilim işi sayarak, siyasal çevreleri anayasa yapılması çalışmalarının dışında tutmuştur. Türkiye’nin gerçeklerine ve gereksinmelerine uygun bir anayasanın yapılması tarafsız bir bilim kurulu eliyle olabileceği inancı Milli Birlik Komitesine egemen olmuştur.
Milli Birlik Komitesi, 30 Mayıs 1960 da Resmî Gazete’de yayınlanan tebliğinde, İstanbul Üniversitesi Rektörü Ordinaryüs Profesör Sıddık Sami Onar’ın Başkanlığındaki bilim kuruluna yeni bir anayasa hazırlama görevi vermiştir.
İstanbul Bilim Kurulunun hazırladığı tasarının ana özellikleri aşağıdaki gibi sıralanabilir:
a) Bu tasarı ile, 1950-1960 döneminde karşılaşılan sorunların giderilmesi, genel oydan çıkan organların yetkileri kötüye kullanmasının önlenmesi, hukuk devleti düşüncesinin gerçekleştirilmesi, temel hak ve özgürlüklerin yanında sosyal hakların da güvence altına alınması, yasaların anayasaya uygunluğunu denetleyecek kurumların kurulması, meclis çoğunluğunun meclis azınlığını ezmemesi, siyasal yaşamın felce uğramaması için, anayasal önlemlerin alınması amacı güdülmüştür.
b) Millet meclisinin yanında bir denge olarak düşünülen Cumhuriyet Senatosunun, seçim dışı yollardan gelen üyelerinin sayısı üçte ikiyi bulmaktadır. İkinci meclisin büyük çoğunluğu için mesleki temsil esasına dayanan kooperatif temsil sistemi öngörülmektedir.
c) Devlete yardımcı kurullar ve özerk kuruluşlar meydan getirilmektedir. Milli İktisat Şurası, Türkiye Milli Bankası gibi kuruluşlar, iktidarın hareket olanağını kısıtlamakta ve yürütme gücünü parçalamaktadır.
d) Siyasal partilere duyulan güvensizliğin etkisi ile, başbakan ve bakanların görev süresince parti meclis grupları ve parti genel kongreleri dışında, parti çalışmalarına katılmaları yasaklanmaktadır.
e) Sorumsuz Cumhurbaşkanı, yürütme içinde ayrı bir otorite haline getirilmektedir.
Kısaca belirtmek gerekirse, İstanbul Bilim Komisyonu, 1950-1960 yıllarındaki iktidarın çok güçlü olduğu durumun yeniden olmaması için anayasal önlemleri almış ortaya güçsüz bir iktidar getirmiştir. Bu arada Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi de kendiliğinden bir anayasa tasarısı hazırlayarak kamu oyuna sunmuştur.
Temsilciler Meclisi, 9 Ocak 1961 de, kendi içinden bir Anayasa Komisyonu seçerek, Anayasa çalışmalarına hız vermiştir. Anayasa Komisyonu, İstanbul Bilim Kurulunca hazırlanan tasarıyı çalışma belgesi, Siyasal Bilgiler Fakültesince hazırlanan Anayasa Tasarısını da yardımcı metin olarak kabul etmiştir. Komisyon çalışmalarında, Siyasal Bilgiler Fakültesince hazırlanan tasarı, İstanbul Bilim Kurulunca hazırlanan tasarıya karşı bir denge unsuru olmuştur.
Anayasa Komisyonunca hazırlanan Anayasa Tasarısı, 27 Mayıs 1961 de Kurucu Meclis tarafından kabul edilmiştir. 9 Temmuz 1961 de halkoyuna sunulan yeni Anayasa, oylamaya katılanların % 61.5’i tarafından kabul edilerek Türkiye Cumhuriyetinin Anayasayı olmuştur.
15 Ekim 1961 seçimlerinden sonra, Türkiye Büyük Millet Meclisinin 25 Ekim 1961 de toplanması ile Milli Birlik Komitesi dönemi sona ermiştir.
Milli Birlik rejiminden, 1961 Anayasası rejimine geçilmesi kolay olmamıştır. 1961 Anayasasının öngördüğü düzene geçilmesi, Adalet Partisinin cumhurbaşkanlığı için aday göstermekten vazgeçmesi, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinin antiçmelerini izleyen 26 Ekim 1961 de eski Milli Birlik Komitesi Başkanının, Cumhurbaşkanlığına seçilmesi ve Cumhuriyet Halk Partisi Başkanına hükümeti kurma görevinin verilmesi ile olmuştur. İlk Hükümet, CHP ve AP ortak hükümeti biçiminde kurulmuştur.
Son Yorumlar