Tarihte demokrasi uygulamalarına giden ilk adımlar nerede, ne zaman ve kim tarafından atılmıştır?

Tarihte demokrasi uygulamalarına giden ilk adımlar nerede, ne zaman ve kim tarafından atılmıştır? Ülkemizdeki demokratik anlamda halkın yönetime katılması anlamına gelecek ilk uygulamayı söyleyiniz. Türk kadınına seçme ve seçilme hakkı hangi yıllarda verilmiştir?

Demokrasi sözcüğü Yunancadan gelir. “Demos” sözcüğü halk, “krasi” sözcüğü ise iktidar ya da egemenlik anlamına gelmektedir. Demokrasinin temelinde; insan, hak, özgürlük, eşitlik, adalet gibi kavramlar yatar. Demokrasinin asıl amacı insanın özgürce gelişmesini ve yaşamasını sağlamaktır. Bunu dil, din ve ırk ayrımı gözetmeksizin herkes için ister.

Demokrasi; insana değer veren, kişiliğinin özgürce gelişmesini sağlayan bir yönetimdir. Demokrasi bugün ulaştığı seviyeye belli aşamalar kat ederek gelmiştir.

MÖ V. Yüzyılda Demokrasi

Demokrasinin ilk uygulandığı yer Eski Yunan’da bir “site” devleti olan Atina’dır. Atina’da vatandaşlar “site” adı verilen şehir devletlerinin yönetimine ilişkin kararların alınmasına katılır ve oy kullanırlardı. Bu durum Atina’da yaşayan herkesin yönetime katılabildiği anlamına gelmiyordu. Oy kullanabilmek için öncelikle özgür olmak, Atina vatandaşı olmak, yirmi yaşını doldurmuş olmak ve erkek olmak şartları aranıyordu. Yani yabancılar, kadınlar ve köleler yönetimde söz sahibi değillerdi.

Orta Çağ’da Demokrasi

Orta Çağ’da batıda demokrasi adına ciddi adımlar atılamamıştır. Bu çağa özgü oligarşik devlet uygulamaları ve kilisenin insanlar üzerindeki baskısı demokrasinin gelişmesine, bilimde, düşüncede ve sanatta önemli yeniliklere engel olmuştur. Orta Çağ’da demokrasi fikri açısından en önemli gelişme, 1215 yılında İngiltere’de Magna Karta Libertatum (Büyük özgürlük fermanı)’un imzalanması olmuştur. Bu belgeye göre yargı kararı olmadan hiç kimse tutuklanamaz, hapsedilemez ve sürgün edilemezdi. Böylece kralın sonsuz yetkileri sınırlandırılırken halka da bazı hak ve özgürlükler tanındı. Bu belge doğrultusunda ilk seçimler 1265 yılında yapılmıştır. Halkın çok az bir bölümü seçimlere katılabilmiştir. Çünkü oy kullanabilmek için erkek olma ve belli miktarda vergi verme şartları aranıyordu.

XVIII ve XIX. Yüzyılda Demokrasi

18. yüzyılda Avrupa’da aydınlanma felsefesiyle anayasal demokrasinin düşünce temelleri atıldı. Ünlü düşünür Jean Jacques Rousseau (Jan Jak Russo) “özgürlük, eşitlik ve kardeşlik” düşüncesiyle 1762-1763 yıllarında “toplumsal sözleşmeyi” yazdı.

John Locke (Con Luk)’a göre ise insanı diğer canlılardan ayıran en önemli özelliği akla sahip olarak yaratılmış olmasıdır. İnsanlar birtakım ihtiyaçlarını karşılamak için beraber yaşamak zorunda olduklarından devletleri oluşturmuşlardır. Devletin varlık nedeni ise insanların yaşama, sağlık, düşünce özgürlüğü ve mülkiyet gibi temel haklarını güvence altına almaktır. Devlet hiçbir şekilde bu haklara dokunmamalıdır.

Bu düşüncelerin ilk önemli etkisi İngiltere’nin sömürgesinden kurtulmak isteyen Amerika’daki kolonilerde görülmüştür. Amerikan kolonileri 12 Haziran 1776’da “Virginia Haklar Bildirgesini ilan etti. Bu bildirgede insanların doğuştan bazı haklara sahip olduğu dile getiriliyordu. Fransa, İngiltere ve Amerika’da meydana gelen demokrasi hareketlerinden etkilendi.

1789 yılında Fransa halkı krala karşı ayaklandı. Monarşi yıkıldı. Cumhuriyet ilan edildi. Hak ve özgürlükleri belirleyen Fransız İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi yayınlandı. Bu bildirgeyle eşitlik, özgürlük, adalet, anayasal yönetim ve milliyetçilik gibi ilkeler ortaya çıktı. Bu ilkeler yalnızca Fransızlar için değil, bütün insanlar için geçerli hale geldi. Bu nedenle bildirge evrensel bir nitelik taşır.

Ülkemizdeki demokratik anlamda halkın yönetime katılması anlamına gelecek ilk uygulamayı söyleyiniz.

Osmanlı Devleti’nin ilk anayasası Kanunuesasi yürürlüğe girdi. Padişah II. Abdülhamit, meşrutiyet yönetimini ilan etti. İlk milletvekili seçimleri 1877 yılında yapıldı. Seçilen 115 milletvekili ilk meclis olan “Meclis-i Mebusan”ı oluşturdu. Bu seçimde yalnız erkeklerin oy kullanma hakkı vardı.

Türk kadınına seçme ve seçilme hakkı hangi yıllarda verilmiştir?

Türk kadını Cumhuriyetle birlikte milletvekili seçme ve seçilme hakkına kavuştu. 1935 yılında yapılan genel seçimlerde 17 kadın milletvekili seçildi. Bu milletvekillerinden birisi öğretmen Mebrure Gönenç’tir. Afyon milletvekili olarak meclise girmiştir.