Rönesans 17. ve 18. Yüzyıl Felsefesi

Rönesans Felsefesi

Bilimsel ilerlemelerin ve büyük keşif­lerin ardından, doğa alanı ile din alanı arasında çok daha kesin bir ay­rılığa yol açan yeni bir anlayış gelişti. Rönesans düşüncesindeki akımlar, Eskiçağ’m büyük felsefeleriyle bes­lendi: Eflatun, Nicolas de Cusa’ya, Paracelsus’a, jakob Böhme’ye, Gior- dano Bruno’ya, Campanella’ya esin kaynağı oldu ve bu felsefeciler efla­tunculuğa, gizemciliği ya da stoacı­lığı kattılar.

Pomponazzi, Gerolamo Cardano, vb. Padova’da aristotelesçiliği sürdürür­ken, bilim kendi yöntemlerini bul­maya çalıştı ve “bilimsel”, yani doğalcı bir felsefe, biçimlenmeye baş­ladı. Leonardo da Vinci (1452-1519) Arkhimedes’in fiziği üstünde çalıştı. Francis Bacon (1561-1626), Aristote­les mantığına karşı çıkarak Novum Organum’unda (Yeni Organon) deneyci ve tümevarımcı bir yöntemin kurallarım ortaya koydu; böylece XVII. yy’ın başlarındaki büyük bilimsel atılımın ön belirtileri görül­müş oldu.

17. ve 18. Yüzyıl Felsefesi

Skolastik felsefenin yıkılmasından ve XVI. yy’daki düzensiz girişimler­den sonra felsefe, akılsal kuruluşlara, matematik bilimini örnek alan sis­temlere yöneldi. XVII.yy’da, geleneklere saygı duyulmasının sürmesine karşılık, XVIII. yy’da kurumlan ve inançları bozan devrimci düşünceler görüldü. Sorular soran ve alay eden gerçek bir felsefe düşüncesinin yeni­den doğduğu gözlemlendi.

Pozitif bilimlerin gelişmesi, bütün düşünce yaşamım yönlendiren ve zenginleştiren bir olay oldu. Matema­tik bilimleri (Pascal, Descartes, Leibniz, Newton) ve biyoloji (Buffon, Lamarck) büyük ölçüde önem kazandı.

Siyaset ve toplum bilimleri de, XVII. ve XVIII. yy. felsefecilerinin karşı­sına birçok sorun çıkardılar. İngiliz Hobbes (1588-1679), doğal hukuku ve medeni hukuku birbirinden ayır­dı. Doğal halde, insan “insanın kurdudur” ve buna, herkesin yüksek bir otoriteye baş eğmesini öngören bir sözleşmeyle çözüm bulunmuştur (söz konusu, otorite devlettir ve böy­lece, toplumsal sözleşme ’nin ilk tas­lağı ortaya konmuş olur). Aynı dö­nemde, siyaset felsefesi ve ilk iktisat kuramları (Adam Smith, Mandeville, Quesnay ve fizyokratlar) da ortaya atıldı. Böylece Descartes’ın (1596- 1650) koruyuculuğu altında, yüzyılı derinlemesine etkileyen büyük akılcı sistemler kuruldu. Bunların mantık­ları gibi, düşünce modelleri de mate­matikti. Burada, geometrinin kusursuz sağlamlığının gizini ele geçirmek ve hem metafiziğe, hem de ahlaka uygulamak söz konusudur. Söz konusu sistemlerin fiziği meka- nisttir ve dünyayı “şekil ve hareketle” yeniden kurmaya yönelir; bunun gibi ruh bilimleri de, ruhun hareketleri olan tutkuları, fizikçinin cisimlerin hareketlerini bir araya getirdiği gibi bileştirirler. Bu felsefeciler, tanrıbi- lime saygı göstermelerine karşın, Tanrı ve insan aklı kavramlarının bağıntısı üstünde enine boyuna düşünmüşlerdir. Descartes’a göre Tanrı, aklın sezgisel apaçıklıklarının ve doğa yasalarının değişmezliğinin güvencesidir. Malebranche’sa (1638- 1715) daha ileri giderek, Tanrı’da görme kuramıyla, insan aklını, insan­ları aydınlatan tanrısal Söz’e sıkıca bağlamıştır. Spinoza (1632-1677) da, descartesçılığı son sınırına kadar götürmüştür. Tanrıtanımazlığa çok yakın olan tümtanrıcılığı, yalın bir içgüdüsel başkaldırma değil, Tanrı konusunda tutarlı ve sağlam bir kav- ramlaştırmadır ve böylece felsefe, tanrıbilimi içinde özümlemekte, insa­noğlunun bilebileceği biricik gerçek­liği, yani Tanrıyı (başka bir deyişle Doğayı), kendinin kılmaktadır. Leib- niz (1646-1716) geleneksel tanrıbi- lime saygı duyuyor gibidir ve dar anlamında mekanizmi aşmıştır; ama Evren’in kaynağında bulunan tanrı­sal hesabın derin nedenlerini, bir insanın elinden gelebildiği ölçüde açıklamıştır; söz konusu evren, güna­hın bile önceden görüldüğü bir önceden-kurulu düzene göre tasar­lanmıştır ve “olabilecek dünyaların en iyisidir”.

Descartes’ın doğuştancılığını Fransa’ da Gassendi eleştirmişti. Ama bu görüşe en ağır darbeyi, İngiltere’de Lokce (1632-1704) yazılarıyla indirdi. Locke’a göre, akılda, doğuştan düşün­celer yoktu ve düşüncenin bütün içe­riği, başlangıçta ancak deneyimden gelebilirdi. Böylece büyük deneyimcilik akımı doğmuş olu­yor, onunla birlikte de bir sonraki yüzyılın yararcılığı ortaya çıkıyordu. Bu arada, David Hume (1711-1776), Shaftesbury, Hutcheson, Adam Smith ve Bentham (XIX. yy. için) önemli görüşler ortaya koymuşlardı. Fransız Devrimi’ni hazırlayan ve destekleyen felsefe, Aydınlanma feJsefesi’dir. Bu akım, önceki yüzyılın “sistemleri’nden bıkmış olmakla bir­likte, deneyimden ders alan aklın zafer kazanacağına inanmayı sürdür­müştür. 1765’e kadar Diderot’nun (1713-1784) yönettiği Encyclopedie’ de (Ansiklopedi), düşünceyle, siya­setle ve dinle ilgili bütün otoriteler eleştiriden geçirilmiş, bireyin yerine hiçbir şey konulmaz tekilliği düşün­cesi ortaya çıkmış ve kuramların eleştirilmesine karşılık, insanlığın gelecekteki ilerlemelerine, }ean- Jacques Rousseau’nun (1712-1778) uyarlamalarına karşın sarsılmaz bir umutla bağlanılmıştır. Kant (1724- 1804), gelenek üstünde temellenen bu düşünce eleştirisini felsefe düzeyine aktaracaktır. Kant’ın Kritik der rei- nen Vernunftü (Salt Aklın Eleştiril­mesi, 1781), zihne, önsel (a priori) çerçevelerine gerçek bilgi edinebilme gücünü yükler. Ote yandan, Kritik der praktischen Vernunft (Pratik Aklın Eleştirilmesi, 1788) adlı yapıtı, ahlakı aklın bizdeki evrenselliği üstünde temellendirmeye çalışır.

Hadi Paylaş!