Oy Hakkına İlişkin İlkeler Nelerdir? Seçimleri yakından etkileyen oy hakkına ilişkin ilkelerden bazılarına aşağıda kısaca değinilmiştir. Bunların içinde en önemli olanları, genel oy, bireysel oy, eşit oy ilkeleridir.
Genel oy sınırlı oy
Genel oy ilkesine geçilmeden önce, uzun yıllar, sınırlı oy ilkesi uygulamaya egemen olmuştur. Sınırlı oy sisteminde, oy verme, ya da seçme hakkı, belli niteliklere sahip olan, sınırlı birey kümelerine tanınmıştır. Seçmenlerde, servet sahibi olma, vergi verme, belli öğrenim görmüş olma, ya da erkek olma, gibi nitelikler aranmıştır. Bu sistem, yerini genel oy sistemine bırakmıştır.
Temsili rejimin başlangıcında sınırlı tutulan seçme hakkı, zamanla genişlemiş ve herhangi bir ayrıcalık ve ayırım gözetilmeden tüm vatandaşlara tanınmıştır.
Her vatandaşın oy sahibi olmasına genel oy sistemi denir. Genel oy sistemi oldukça yenidir; yaklaşık yüzyıllık bir geçmişi vardır. Oy vermenin bir hak olarak kabul edildiği durumlarda, genel oy sisteminin uygulanması doğaldır. Günümüzde, oy vermenin bir hak olup olmadığına bakılmaksızın, genel oy sistemi tüm demokratik ülkelerde uygulanmakta ve demokrasinin temel ilkelerinden biri olarak kabul edilmektedir.
Genel oy sistemi ile olduğunca geniş bir vatandaş kitlesinin seçime katılması, oyunu kullanabilmesi istenir. Böyle olmakla birlikte uygulamada, seçmen yaşının yukarı itilmesi ile genel oy ilkesine kısıtlama getirilebilmektedir. Bu konudaki genel eğilim, seçmen yaşının küçültülmesi, on sekiz yaşa düşürülmüştür.
Bireysel oy toplumsal oy
Kural olarak seçme hakkı bireyseldir. Bireyler vatandaş olmalarından dolayı oy hakkına sahiptirler. Bunun karşısında toplumsal oy sistemi yer alır. Toplumsal oy sistemi, daha çok mesleki temsil esasına dayanır. Buna göre, ulusu oluşturan yalnız bireyler değildir; mesleki topluluklar da vardır. Oy hakkı düzenlenirken, sorunun bu yönü de dikkate alınmalıdır. Mesleki temsil konusunda, faşist rejimlerin’ verdiği kötü örnekler dolayısıyla, bu sistem gözden düşmüş ve bireysel oy sistemi uygulamaya egemen olmuştur.
Eşit oy ağırlıklı oy
Herkesin eşit ağırlıkta, tek bir oya sahip olmasına, eşit oy hakkı denir. Bu ilkeye göre, seçmenlerden her birinin birer oyu vardır; oylar da birbirine eşittir. Ağırlıklı oyda ise, seçmenin kişiliğine özgü nedenlerden dolayı, seçmene birden çok oy kullanma hakkı tanınır. Buna göre bazı seçmenler, gördüğü eğitim, ya da servet düzeyi, veya ailenin başı olması gibi nedenlerle, diğer seçmenlere göre, daha çok oy kullanma hakkına sahiptir. Ağırlıklı oy sistemi geçmişte kalmış, yerini eşit oy sistemine, başka bir deyişle, tek kişi, tek oy ilkesine bırakmıştır.
İsteğe bağlı oy zorunlu oy
Oy kullanmanın bireyin isteğine bırakılması durumunda, isteğe bağlı oy hakkından söz edilir. Bu sistemde, bireyin seçime katılıp katılmaması, oyunu kullanıp kullanmaması, kendi isteğine bırakılmıştır. Bunun karşıtı zorunlu oy sistemidir. Yasal bir özürü olmadan oy kullanmayanlar hakkında çeşitli cezalar öngörülmüştür. Zorunlu oy sisteminde, seçime katılma oranı yüksektir. Yaygın olanı, oy kullanma hakkının isteğe bağlı olmasıdır.
Serbestlik ve gizlilik
Seçmenin her türlü siyasal ve ekonomik etkilerden uzak, herhangi bir baskıya maruz kalmadan, kendi isteğine göre oyunu kullanabilmesine, serbestlik ilkesi denir. Bu da, seçmenin oyunun yasal olmayan yollardan etkilenmesinin önlenmesi ile sağlanır. Seçmenin kullandığı oyun niteliğinin hiç kimse tarafından bilinmemesine de, gizlilik ilkesi denir. Gizlilik ilkesinin amacı da seçmenin, her türlü korkudan uzak olarak, serbest bir biçimde oyunu kullanmasını sağlamaktır.
Son Yorumlar