Kafkas Dağlarının Coğrafi Yapısı Tarihi ve Yaşayan Halk Toplulukları

Karadeniz’den Hazar Denizi’ne uza­nan, Avrupa ile Anadolu arasında sı­nır oluşturan sıradağlar.

1 500 km uzunluğunda, en geniş yeri 180 km olan Kafkas dağlarının toplam yüzölçümü 440 000 km2’dir.

Alp sistemi jeosenklinal kuşağına bağ­lı Kafkas dağlan ikiye ayrılır: Yirmi kadar granitli ve şistli sivri tepenin (Elbruz, 5 633 m; Kazbek, 5 047 m) yer aldığı Büyük Kafkas dağları ve Küçük Kafkas dağları. Şuram dağ sırasıyla birbirine bağlanan Büyük ve Küçük Kafkas dağları volkanik bir yaylayla güneye uzanır. Suram’ın batısı Kolk-his çöküntüsüyle. Büyük Kafkas dağ­larının kuzeybatısı Kuban ovasıyla, kuzeydoğusuysa yarı çölümsü Hazar çöküntüsüyle çevrilidir. Gürcistan as­keri yolu (Haç boğazıyla Orconikidze’den Tbilisi’ye 207 km) üç Kafkas böl­gesini birbirine bağlar.

Kafkas dağlarının büyük bir bölümü yönetim bakımından Rus Federal Sov­yet Sosyalist Cumhuriyetine (Krasnodar ve Stavropol bölgeleri; Dağıstan, Kabarda-Balkar. Kuzey Osetya ve Çeçen-İnguş Özerk Cumhuriyetleri, Adige ve Karaçay-Çerkes Özerk böl­geleri) bağlıdır. Federe üç cumhuriyet (Gürcistan, Ermenistan ve Azerbay­can) Kafkaslar’ın güneyinde bulunan bölgede yer alırlar.

Coğrafya

Kafkas dağlan son derece çeşitlilik gösteren manzaralarıyla dikkati çe­kerler: Kolkhis’te zengin bitki örtüsü; Dombay’da buzullar; ladin ağaçlarıy­la kaplı doruklarla çevrüi Ritsa gibi dağ gölleri; çıplak ve sarp kayalıklı Gökçegöl; görkemli Daryal boğazı; kayalık yamaçlarda kurulu Svanetiya köylerindeki gözetleme kuleleri; Kara­deniz’de modern plajlar.

Ilıman ve astropikal iklimler sınırın­da yer alan Kafkas dağları kuzey rüz­gârlarıyla batıdan gelen yağışları ke­ser.

Karlarla ve 1 965 km2’lik buzullarla beslenen akarsular üç ayrı denize dö­külür: Kuban (941 km) Azak denizine; Rioni, Kodori ve İngul, Karadeniz’e; Kura (1 515 km; başlıca kollan: Arag- vi ve Araş), Kuma (600 km) ve Terek (600 km) Hazar Denizi’ne.

Kafkas dağlarındaki toprak ve iklim çeşitliliği çok yönlü bir tarıma olanak sağlar: Kuban’da (S.S.C.B’nin tahıl ambarlarından biri) buğday; Kolkhis’ te turunçgiller, çay ve tütün; Kaheti- ya’da bağlar; Azerbaycan’da pamuk. Ormanlar boldur (gürgen, meşe, çam, ladin). Ulaşıma pek elverişli olmayan akarsular, önemli elektrik enerjisi kaynağıdır. Maden ve petrol yatakla­rı zengindir: Apşeron (Bakû) yarım­adasında. Grozni’de ve Dağıstan’da petrol ve doğal gaz; Çiatura’da man­ganez; Narzan, Borjomi ve Cermuk’ ta madensuları; taşkömürü; kayatuzu; mermer; vb.

Tarih

Avrupa ile Asya arasında bir geçiş noktası olan Kafkas dağlan değişik ta­rihlerde Keyhüsrev,Büyük İskender, Lucullus. Pompeius, Timur tarafından fethedildi, İskitler. Gotlar, Hazarlar, Persler, Hunlar, Avarlar, Araplar, Selçuklular, Moğollar ve OsmanlIla­rın egemenliğine girdi, dağ halkları arasında bitip tükenmez savaşlara sahne oldu. Rusların buraları elleri­ne geçirmeleri, XVIII. yy. sonunda başladı ve Gürcistan’ı (1801-1804), Azerbaycan’ı (1804-1813). Abhazya’yı (1812), Osetya’yı (1818). Dağıstan’ı (1821) ve Ermenistan’ı (1828) toprak­larına katmalarıyla son buldu. 1828’de Dağıstan ve Çeçenistan’m Müslüman halkları ayaklandılar. Şeyh Şamil cihat açtı: Rus ordusu bu savaşa ancak 1859’da bir son verebil­di.

Çeşitli Halk Toplulukları

Bölgede üç öbeğe ayrılmış 19 halk top­luluğu yaşar: Özellikle Gürcüleri, Avarları. Abazalan, Adigeleri, Ka- bardaları ve Lezgileri içeren İber- Kafkas öbeği; Ermenileri, Osetleri, Tatları ve Kürtleri bir araya toplayan Hint-Avrupa öbeği: AzerbaycanlIla­rın, Kumıkların, Nogaylann. Balkar- larm, vb’nin bağlı olduğu Ural-Altay öbeği. Ayrıca Rusların, UkraynalIla­rın, Yahudilerin (daha çok Gürcistan’ da), Rumların, vb. sayısı da oldukça kalabalıktır. İki din yaygındır: Kendi başına buyruk iki Kilise’ye (Gürcistan ve Ermenistan) sahip olan Doğu Hıris­tiyanlığı ve Dağıstan ile Azerbaycan halkları arasında yaygın olan Müslü­manlık (Sünni ve Şii mezhepleri).