jeosenklinal Nedir?

Yerkabuğunda görülen büyük çaplı kı­rışıklık.

Bir senklinal (tekne), tortullarla dol­muş geniş bir çöküntü alanıdır, tekne­nin kıvrılmasıysa bir dağ sırasının oluşmasına yol açmıştır. Bu çöküntü alanı varsayımsaldır.

1859’da A.B.D’li yerbilimci james Hail, Apalaş dağlarını oluşturan kıv­rımlı arazilerin, dağ sırasını çevrele­yen durgun havzaların tortul arazilerinden çok daha kalın ve çok daha si­lisli olduğunu gözledi. Alpler’de, Himalayalar’da, Urallar’da, Kayalık Dağlar’da 10-15 km kalınlığında tor­tullar ölçüldü; oysa kıta sahanlıkları­nın tortul dizilerinin kalınlığı çok en­der olarak 1.000 m’yi aşar. Aynı göz­lemler yerküredeki bütün dağ sırala­rında yapılmıştır.

Tortul kayaçlar

Bu büyük dağlarda bulunan kayaçlar, tortul ya da yanardağ kökenlidir; dağ sırasının orta kesimlerindekilerse başkalaşmış ya da granitli kayaçlardır. Tortul kayaçlarda bulunan fosiller, genellikle, az derindeki hayvanla­rın kalıntılarıdır. Hatta, yağmur dam­lalarının izleri, tuz billurları, Penn-sylvania ya da Alpler’deki çeşitli kö­mür yatakları, denizkulağı hatta ka­ra kökenlidir. Oysa, ince su örtüsü al­tında oluşmuş bu tortullar, birkaç bin metre kalınlığına ulaşmış kayaçların altında bulunur. Çıkarılabilecek tek sonuç, bu bölgelerde yerkabuğunun, tortulların birikme hızına eş bir hızla derinlere daldığıdır; böylece tortulla­rın yüzeyi hiçbir zaman büyük bir su tabakasıyla örtülmemiştir.

Bir Jeosenklinalin Üç Evresi

jeosenklinal basit bir çöküntü hendeği değildir. Kesin bir inceleme, dağ sırasının yöneldiği, durgun kıta önbölgesiyle, bir kıvrımla birbirinden ayrı Bir lan iki kabartıyı ortaya koyar. genin karadaki kesimine dış ön bölge denir, en içteki kabartı bir jeantiklinal eşikle sınırlıdır. Bu örgütlenme bi­çimi özel bir evrim tipine bağlı­dır. Bir jeosenklinalin tarihi birbirini izle­yen üç evreye ayrılır. Gerçek jeosenk­linal dönemi, çöküntünün ortaya çık­ması, dolması ve okyanusların derin­liklerinden bir dağ sırasının yavaş ya­vaş yükselmesiyle nitelenir. Ardijeosenklinal dönemi dağoluş dönemiyle çakışır. Suların üstünde yükselmeye başlayan dağ, önemli ölçüde aşınır; aşındırma sonucu oluşan gereçler, ön­ceki kabartılara koşut olarak uzanan çöküntüleri doldurur. Bu molaslı çö­küntüler, dağ sırasının arkasında, ön bölgede ya da dağ sırasının üstünde yer alır; çöküntü hendekleri çok kalın döküntü ve karasal çökel dizileri ser­giler. jeosenklinal sonrası dönemdeki temel özellik, daha önce varolan ya­pıları korumaksızın dağ sırasını kesen kabarmalara ve çökmelere yol açan önemli kırıklardır.

Hadi Paylaş!