İtalya Coğrafi Yapı İklimi Bitki Örtüsü

Yüzölçümü: :301 252 km²
Nüfusu: 57 772 000 (1992)
Nüfus yoğunluğu:Km²’ye 191,7 kişi
Başkenti:Roma (2 828 690; 1992)
Dili: İtalyanca
Dini: Katolik
Para birimi: Liret (1992)

İtalya, üç bölümden oluşur: Fransa, İsviçre, Avusturya ve Yugoslavya ile komşu olan kıta bölümü; Akdeniz’i iki havzaya ayıran (doğuda Adriya deni­zi, batıda Tiren denizi) ve kuzeybatı güneydoğu doğrultusunda uzanan ya­rımada bölümü; özellikle iki büyük ka­ra parçası olan Sicilya ve Sardinya’yı kapsayan adalar bölümü.

Coğrafi Yapı

ALPLER:  İtalya’yı kuzeyden yay biçi­minde çevreleyen Alpler batıda orta billursu kütlelerde sona erer, ülkenin en yüksek tepeleri burada yer alır (Gran Paradiso: 4.061 m; Cervino da­ğı; 4.477 m; Rosa dağı: 4.634 m). Bu kütleler birbirlerinden Dördüncü Za­man buzullarının aşınmasıyla oluş­muş derin boğazlarla ayrılır: Buzulla­rın geride bıraktıkları buzultaş setle­rinin ardında son derece güzel göller vardır (Maggiore gölü, Como gölü).

Alpler, burada en yüksek dorukları­na ulaşmakla birlikte aşılmaz değil­dir, İtalya vadilerinden Fransa’ya (Cenis dağı geçidi: 2.083 m) ve İsviçre’ye (Büyük Saint Bernard geçidi: 2.473 m) geçit veren birçok boğaz vardır. Ku­zeydoğu Alpleri (Bergamask Önalpleri, Trentino Önalpleri, Dolomitler) o denli yüksek olmamakla birlikte daha az geçit verirler: Avusturya’ya ancak Adige vadisinden ve Brenner boğazın­dan (1.371 m) geçilebilir.

Batıda Piemonte ve Lombardia çukur­luğunda kaybolmuş olan Önalpler bu­rada yeniden ortaya çıkar ve orta küt­lelerin önünde yüz kilometreyi bulan genişlikte bir alanı kaplarlar. Bunlar kireçtaşı kütleleridir, çizgisel aşın­mayla pek oyulmamışlardır ama yı­kıntı biçiminde gözalıcı engebelere dö­nüştürülmüşlerdir (Dolomitler). Dağ­ların yayı, doğuda Venedik Alpleri ve Friuli yaylasıyla kapanır, bunlar hız­la alçalan kireçtaşlı kütlelerdir.

PO OVASI. Doğuda Adriya denizine açılan Po ovası, Alpler’in yükseldiği dönemde oluşmuş ve Üçüncü Zaman’da 8.000 m kalınlığında bir tabaka oluşturan deniz ve kara kökenli alüv­yonlarla dolarak yükselmiş geniş bir çukurluktur. Batısında (Piemonte) al­çak tepeler (Monferrato: 700 m, Asti) bulunan Po ovasının doğusunda (Lom­bardia, Venedik), Po’nun deltasına ka­dar uzanan ve zaman zaman sular al­tında kalan alçak topraklar yer alır. Alüvyon ovasının kenarları, fontanili denen kaynakların suladığı kat kat taraçalardan oluşur.

YARIMADA KESİMİ. İtalya’nın ya­rımada kesimi, Apennin sıradağlarının çevresinde sıralanan dağlardan, tepe­lerden, havzalardan oluşur. Kuzey­batıda çoğu yeri kumtaşlı ve şistli Liguria Apenninleri, Cenova körfezini Po ovasından 2.000 m yüksekliğinde bir engelle ayırır. Onu güneybatıda Toscana Apenninleri izler, temeli şist­lerden ve marnlardan oluşan bu dağ­larda sık sık frane denen toprak kay­maları görülür. Kütlenin orta kesimin­de yer alan Abruzzi dağları oldukça yüksek (Gran Sasso d’İtalia: 2.912 m) ve kolay geçit vermeyen kireçtaşı küt­lelerinden oluşur. Apenninler’in güne­yiyse ufak kumtaşlı ya da şistli (Basilicata), kireçtaşlı (Puglia), ya da billursu (Sila kütlesi) kütlelerden oluşur. Apenninler’in Adriya yamacında Puglia’da biraz genişleyen daracık bir kı­yı ovası uzanır. Tiren yamacı üç hav­zadan oluşur: Toscana; Lazio; Napoli körfezi sakinlerine hiç rahat verme­yen bir volkanik bölge olan Campania. Bu birbirinden ayrı havzalar, verimli tepeleri balçıklı yaylalara ve uzun sü­re sağlığa zararlı olmuş bataklıklara bağlar.

ADALAR KESİMİ. Doğal görünümler­den yana büyük bir çeşitlilik gösterir. Sardinya (24.000 km²) eski bir granit Hersinyen tabanıdır, içlerinden ba­zalt akıntıları fışkırmış bulunan kırık­larla yarılmıştır. Gallura’nın, orta sı­radağların (Gennargentu’da 1.829 m) ve İglesiente’nin (Linas dağında 1.236 m) yükseltilmiş bloklarına Logudoro, Nurra ve Campidano çöküntü hendek­leri denk düşer. Bakışımsız biçimli Si­cilya adasında (25.700 km²) granitli dağlar (Peloritani dağları), kireçtaşlı yaylalar (İblei dağları), çok sayıda te­pe ve küçük iç havzalar ile geniş bir volkanik bütün olan Etna bulunur.

İTALYA KIYILARI. Yansı adalarda olmak üzere 7.458 km olan İtalya kı­yıları, kimi yerde yüksek ve kayalık (Liguria, Calabria, Sicilya, Sardinya), kimi yerde alçaktır; çoğu kesimleri (Venedik lidoları, Puglia, Taranto kör­fezi, Maremma) deniz kulaklarıyla kaplıdır. Uzunluklarına karşın kıyalar­da elverişli limanlar bulunmaz, sahil­ler ya elverişsizdir ya da geri kesimgelişmemiştir. Eskiçağ’dan miras kalan limanlar (Cenova, Napoli, Trieste) mo­dern denizciliğin gereksinimlerine an­cak önemli çalışmalar sonunda uyarlanabilmişlerdir.

İklim, Bitki Örtüsü ve Akarsu Ağı

Kuzey İtalya ile Güney İtalya arasındaki geleneksel ikilik, iklim ve bitki örtüsü söz konusu olduğunda olanca açıklığıyla ortaya çıkar: Çoğunlukla sisli bir havanın egemen oldu­ğu Lombardia, çayırlarıyla, gökyüzü­nün açık olduğu Campania ise porta­kal bahçeleriyle dikkati çeker. Kuzey İtalya’da kara iklimi ve hatta bir dağ iklimi görülür, kış ile yaz arasında sı­caklık farkları çok fazladır, atmosfer­de nem oranı yüksektir, yazın bile bol yağış düşer: Milano’da sıcaklık orta­laması ocak ayında 3°C, temmuzda 23,8°C’tır, yıllık yağış miktarıysa 750 mm’yi bulur. Po ovasında çayır­lar, yaprağını döken ağaçlardan olu­şan ormanlar uzanır; başta gelen ürünler, mısır ve pirinçtir. Buna kar­şılık, yarımada kesiminde iklim Akde­niz tipidir. Kışlar çoğunlukla soğuk ve yağışlıdır, ama yaz her zaman sıcak ve kurak geçer: Roma’da sıcaklık ortalaması ocakta 9,8°C, temmuzda 24,8°C’tır, yıllık yağış miktarı 480 mm’yi bulur. Yazın kavrulan, sonba­harın ve kışın sel gibi yağmurlarıyla aşman toprakta Akdeniz bölgelerinin doğal bitki örtüsü ve ürünleri görülür: Makiler, yeşil meşeler, zeytinlikler, bağlar,buğday tarlaları göze çarpar. İtalya’nın bir tek büyük akarsuyu var­dır: Po ırmağı (652 km). Bu ırmağın de­bisi (1.500 m³/sn) yıl boyunca hemen hemen değişmez, ilkbaharda Alpler’in karları ve buzullarıyla, yazın, sonba­harda ve kışın yağışlar ve kaynaklar­la beslenir. Yarımada kesimindeki bütün ırmaklar Akdeniz tipidir (Arno, Tiber, Volturno, Metauro); yazın genel­likle kururlar, her sonbahar şiddetle kabarır, kimi zaman su baskınlarına yol açarlar.

İDARE BÖLGELERİ	MERKEZİ
Abruzzi	L’Aquila
Basilicata	Potenza
Calabria	Catanzaro
Campania	Napoli
Emilia Romagna	Bologna
Friuli-Venezia Giulia	T rieste
Lazio	Roma
Liguria	Cenova
Lombardia	Milano
Marche	Ancona
Molise	Campobasso
Piemonte	Torino
Puglia	Bari
Sardinya	Cagliari
Sicilya	Palermo
Toscana	Floransa
Trentino-Alto Adige	Taranto
Umbria	Perugia
Val d’Aosta	Aosta
Veneto	Venedik