İstatistik Nedir?

Matematiğin uygulamalı dalı. İstatistiğin yararlandığı matematik te­melini, ölçü kuramının özel bir görü­nümü olan olasılıklar kuramı oluştu­rur; ama olasılıklar kuramı örneklik ettiği istatistikten oldukça ayrıdır. İs­tatistik, bu modele her seferinde, ola­bildiğince gerçek olayları katmak zorundadır.

Modern matematiksel istatistik özel­likle İngiliz Sir Ronald Fisher’in (1890-1962) çalışmaları üstüne kurul­du. Olasılık modeli, çoğu kez, doyurucu bir yaklaşımda bulunulamayacak ve açıklıkla belirtilemeyecek kadar fazla karmaşıktır.

Bir olayı incelemek için eğilimlerini, önemli yönlerini, sonuç tablosuna be­lirli bir iç tutarlık veren ve özelleşme­sini sağlayan bütün etkenlerini orta­ya koymak gerekir. İstatistiğin bu da­lına faktöriyel analiz denir. İstatistiğin deneyime dayanan uygu­laması evrensel bir özellik taşır. Bir olayın gerçekleşme olasılıklarını de­ğerlendirmek amacıyla geçmiş olayla­rın dökümünün yapıldığı her an ista­tistik yapılıyor demektir.

Üreticinin,sanayi alanında istatistik tekniklerine başvurduğu birkaç uy­gulama durumunu ele alalım: Diyelim ki, bir makine seri olarak parça üre­tiyor; bu makinenin verimli olabilme­si için hatalı parça sayısının toplam üretimin belirli bir oranım aşmaması gerekir. Oysa bu üretim aşamasında, tek tek parça denetimini gerçekleştir­mek olanaksızdır. Olanaklı tek dene­tim yolu, belirli sayıda parçayı çek­mek ve bunları gözden geçirmektir. Bu örnekle şu ya da bu olayın oluş sık­lığı belirlenebilir. Böylece, 1.000 par­çayı üretimden çekersek ve 70’i ku­surluysa, üretimin % 7’sinin ıskarta­ya çıkarıldığını söyleyebiliriz. Bu du­rumda ya söz konusu “fire”yi kabul etmek ya da sanayi yöntemlerini de­ğiştirmek gerekir. Şimdi de bir başka örneğe geçelim ve bir mühendisin be­lirli bir sayıda ölçüme giriştiğim dü­şünelim. Bu ölçümlerin her biri belir­li   bir hata payı taşır. Toplam hatayı bulabilmek için, en elverişsiz durumu ele almak, yerinde bir davranış olma­yabilir. Bağımsız ölçümlerde yapılan hataların birbirini gidereceği ilkesi hangi derecede hesaba katılabilir? Bu, önemli bir sorundur. Son olarak şu örneği verelim: Diyelim ki, halk son aylarda belirli bazı mallara özel bir ilgi gösteriyor. Bu ilgi sürekli midir ve bu malın seri halde üretimine başla­nabilir mi? Sanayi üretiminin her evresinde (araştırma, üretim, pazarla­ma) ortaya çıkan bu tür sorunlar hep istatistiği ilgilendiren sorunlardır.

İstatistiğin Dalları

İstatistiğin dalları arasında özellikle betimleyici istatistik ile matematiksel istatistik’i ayırt edebiliriz. Betimleyici istatistik, veriler tablosu­nun incelenmesine yönelir; bu yöneliş de, verileri sınıflandıran, ortalamayı hesaplayan ve olayın yasası üstüne belli bilgilere ulaşmayı sağlayan temel bir aritmetik incelemedir. Matematiksel istatistik ise, olasılık modelini aramaya ve belirlemeye ola­nak sağlayan işlemler bütünüdür (matematiksel istatistik, özellikle bu iş­lemlerin varlığım ortaya koyan, açık­layan ve kanıtlayan bilimdir). Ayrıca, çeşitli bilim dallarına uygulanan istatistik dalları da vardır ve bu uygulamaların bir bölümü çok eski olup istatistiğin gelişmesine büyük katkılarda bulunmuştur (tarımsal de­neyim; nüfusbilim ve toplumbilim in­celemeleri); bazı uygulamalarsa çok yenidir ve bazı modern kuramların desteğini gerektirir.

Hadi Paylaş!