İngiltere Coğrafi Bilgileri

Yüzölçümü	:244 023 km2	Dili	¡İngilizce
Nüfusu	:55 488 800 (1992)	Dini	¡Protestan
Nüfus	:Km2’ye 227,3 kişi		(Anglikan ve
yoğunluğu			Presbiteryen);
Başkenti	:Londra (6 735 000		Katolik
	nüf.; 1990)	Para birimi	¡Sterlin

Avrupa’nın kuzeybatısında ülke. Resmi adı Büyük Britanya ve Kuzey İrlanda Birleşik Krallığı olan İngilte­re, Büyük Britanya adasına, İrlanda’nın kuzeyine ve birçok takımadaya (Shetland, Orkney, Hebrides, İskoçya’nın güneybatısında yer alan ada­lar, Anglesey, Wight, vb.) yayılmıştır. İngiltere kuzeybatı ve güneybatıda At­las Okyanusu, güneyde Manş denizi, doğuda Kuzey Denizi’yle çevrilidir. Büyük Britanya adasıyla İrlanda ada­sı arasında da İrlanda denizi yer alır.

İngiltere Coğrafi Bilgileri

Britanya adalarının en büyüğü olan Büyük Britanya, üç kesime ayrılabilir: Kuzey İrlanda’yla birlikte Birleşik Krallığı oluşturan İngiltere, Galler ül­kesi (Wales) ve İskoçya.

50°-60° kuzey enlemleri arasında 1.000 km boyunca uzanan bu büyük ada, kuzeye doğru daralır. Güneyde 600 km’yi bulan genişliği. 56. paralel­de 70 km’ye iner. Bu konum, denizin etkisini engellemez ve deniz, her yan­da karayla iç içedir; hiçbir yer deni­ze 120 km’den daha uzak değildir. Ja­ponya gibi, İngiltere de tam bir deniz ülkesidir.

Ülkedeki kara kütleleri geniş körfez­lerle yarılmıştır; Dördüncü Zaman bu­zullarının erimesinden sonra deniz yü­zeyinin yükselmesiyle sular altında kalmış akarsu vadileri olan ria tipi kı­yılar iç kesimlere doğru derin oyuk­lar açar (Thames, Severn, Mersey ve Tyne ırmaklarının haliçleri). Kuzeyde, İskoçya kesiminde denizin içerlere sokulduğu yerler, sular altın­da kalmış eski buzul vadileridir: Bun­lar Norveç fiyortlarını andıran firth’lerdir; Glasgow düzeyinde karşıt yön­lerde yer alan Firth of Forth ile Firth of Clyde İskoçya’yı iyice daraltır. Ama derinliği 200 m’yi bulmayan bir kıta sahanlığı üstünde bulunan Büyük Britanya, Manş denizinin ve Kuzey Denizi’nin hiçbir yerde pek fazla de­rinleşmeyen sularıyla örtülü Avrupa kıtasının kuzeydeki uzantısıdır.

Engebeler açısından Büyük Britan­ya’da iki karşıt bölge seçilir: Kuzey­de ve batıda yaşlı dağlar, güneydo­ğuda daha yakın zamanlarda oluşmuş ovalar ve tepeler.

Britanya’daki bütün dağlar ağır ve sarp görünümlüdür, çoğu rüzgâr etki­siyle çıplak kalmıştır, buralarda fundalıklardan başka bitki örtüsü yoktur. Söz konusu dağlar, birbirinden farklı üç eski kıvrılma sisteminin sonucun­da oluşmuştur, Birinci Zaman’dan ön­ceki Prekambriyen sistemden yalnız İskoçya’nın yağışlı ve eski kumtaşıyla kaplı Yüksek Topraklar’ı (High­lands) kalmıştır. Birinci Zaman’ın ortalarındaki Kaledonyen kıvrılması sırasında da öbür dağlar oluşmuştur: Britanya dağları­nın en yüksek tepesi olan Ben Nevis’ in(1.341 m) bulunduğu İskoçya Grampian’ı, güneydeki Yüksek Topraklar ve İskoçya’nın güneyindeki Cheviot dağlan, ülkenin 240 km’lik eksenini oluşturan kuzey-güney doğrultusun­daki büyük Pennine kütlesi ve Galler kütleleri. Bütün bu yükseltiler genel­likle 800-1.000 m arasında değişir. Üçüncü kıvrılma olan Hersinyen’den Güney-Batı engebeleri doğmuştur: Bunlar Fransız Armorik kütlesinin te­pelerini andıran Cornwall ve Devon tepeleridir. Yumuşak görünümlü ve yuvarlak biçimli olan bu kütleler, Üçüncü Zaman’daki yerkabuğu hare­ketleri sonunda kırılıp parçalandılar: Sözgelimi, batıda apansızın Grampian dağları yükseldi. İskoçya’nın Alçak Topraklar’ıysa (Lowlands) çöküntü hendeklerinden oluşur. Dağların tekdüze görünümü İskoçya’nın kuzeybatısında, volkanik engebelerle bozulmuştur.

Dördüncü Zaman’da buzulların hareketi, yaşlı dağların gençleşmesine ya­ramış, yarlar dimdik kesilmiş, çukur­luklar kazınmış, açılan buzyalaklarına sular dolarak göller oluşmuştur (lochlar).

Güneydoğudaysa, tersine, engebeler daha yüksektir, tabanı kaplamış olan İkinci ve Üçüncü Zaman tortulları, yaylalar, ovalar, tepeler oluşturmuş­tur. Aşınım olgusuyla çeşitli tabaka­ların değişik dirençleri ortaya çıkmış, böylece yumuşak kayaçlar yıpranmış, sert kayaçlarsa daha da belirginleş­miştir. Bunun sonucunda iki sıra kuesta (tabaka basamağı) ortaya çıkmış­tır: Cotswold Hills ve Chiltern Hills. Güneybatıdan kuzeydoğuya ilerleyen ve yaşlı kütlelere dönük olan bu yük­seltiler, sırasıyla jüra devri kireçtaşından ve tebeşirden oyulmuştur. Londra’nın güneyindeki Weald antiklinal tümseği de oyularak, karşılıklı iki kuestanın yer aldığı bir yarığa dönüş­müştür: Bunlar North Downs ve South Downs’tır. Kıyıda tebeşir ve kireçta­şı tabakaları yalıyarlara dönüşmüş­lerdir (Manş). Genellikle kıyılar, batı­da kayalık, yüksek, girintili çıkıntılı, doğudaysa alçak ve düzdür. Britanya adaları, konumları gereği, batı rüzgârlarına açıktır; bu nedenle de, Büyük Britanya’da oldukça yumu­şak, çok yağışlı, tipik bir okyanus ik­limi egemendir. Sıcaklık farkları az ol­duğundan, kışlar yumuşak, yazlar se­rin, bazen ılık geçer. Batıdaki dağlar daha çok yağış alır, doğu ovaları bun­lara oranla kurak sayılır (Galler’de Snowdon yılda 500 mm, Londra 610 mm, doğu kıyısı 550 mm yağış alır). Sık sık yoğun bir sis tabakası her ya­rn kaplar ve bu sis, dumanla birleştiyğinde ünlü smog olgusu ortaya çıkar. Bitki örtüsü bol yağışlardan dolayı yemyeşildir. Batıdaki tepeler, rüzgâ­rın, ağaçların yetişmesini engelleme­si nedeniyle daha çok fundalıklarla kaplanmıştır; ama yer yer kozalaklı çam ormanlarına ve turbalıklara rastlanır. Yaprağım döken ormanlar, İn­giltere ovalarında her yerdekinden yaygındır. İklim tahıl tarımına değil­se de patates yetiştirmeye elverişlidir, geniş çayırlar vardır.