İbrahim Müteferrika Hayatı İlk Matbaa ve Bastığı Eserler

Macar asıllı Türk basımcısı ve yayım­cısı (Cluj, Romanya, 1674-İstanbul, 1745).

İbrahim Müteferrika’nın Sahaflar Çarşısındaki (İstanbul) büstü.

Bir Macar ailesinin oğlu olan ve asıl adının ne olduğu bilinmeyen İbrahim Müteferrika doğduğu kentteki rahip okulunda dinsel öğrenim gördü. Bazı uzmanlara göre Orta Macar kralı Tököli’nin (Thököly) Habsburglara kar­şı ayaklandığı sırada, Osmanlı akıncılarına tutsak oldu (1692) ve İstan­bul’da esir pazarında satıldı ( kimi araştırmacılarsa, Osmanlılara sığın­dığını ve Müslümanlığı kendi isteğiy­le seçtiğini öne sürerler). Kısa sürede Türkçeyi öğrenerek, keskin zekâsı ve çalışkanlığıyla ilgililerin dikkatini çe­kerek müteferrikalığa (padişahın özel hizmetlerini yerine getiren görevli) ge­tirildi, bu arada değişik devlet görev­lerini de üstlendi ve İslam inançları­nı konu alan Risale-i İslamiye adlı bir kitap yazdı.

Padişah Ahmet III’ün yazdığı bir mek­tubu Viyana’da bulunan prens Eugene’e götürmekle görevlendirilen (1715), Avusturyalılara karşı bir ayaklanmaya girişen Macarların ter­cümanlığı görevini Belgrad’da üstle­nen (1716) İbrahim Müteferrika, Pasarofça anlaşmasından (1718) sonra, Tekirdağ’a yerleşen Macar prensi Ferenc Rakoçi III’nin (Rakoczy) yanına tercüman olarak gönderüdi; bu tarih­ten sonra ünü kısa sürede yayıldı. Hiz­metinden hoşnut kalan prens, onu da­ha sonra sadrazam Nevşehirli İbra­him Paşa’ya önerdi. Aynı tarihlerde, İstanbul’da bir basımevi kurmayı amaçlayan Yirmisekiz Mehmet Çelebi’nin oğlu Said Çelebi’yle tanışarak bu doğrultuda çalışmalara girişen ve Damat İbrahim Paşa’dan destek gö­ren İbrahim Müteferrika, gerekli ma­kinelerin ve kalıpların getirtilmesine önayak oldu. Bu arada Yalova’da bir kâğıt fabrikası kuruldu. Hattatların çıkarlarının engellenmemesi için, din­sel kitapların basımevinde basılmaması kararlaştırıldı ve ilk basımevi de Sultanahmet’te oturan İbrahim Müteferrika’nın evinde açıldı (1726). Ama bir süre sonra, işler iyi gitmemeye başladı, sadrazamın gözünden düşen İbrahim Müteferrika sürgüne gönde­rildi. Bir süre ara verdikten sonra ye­niden yayımcılığa girişti; başlangıçta parasal sorunu olmadığı halde za­manla masraflarım karşılayamaz du­ruma geldi. Görevli olarak gittiği Da­ğıstan’dan dönüşünde de öldü. 1729-1745 yılları arassıda birçok ki­tap, ayrıca levhalar halinde haritalar basan İbrahim Müteferrika, Osmanlı basımcılık tarihinde baskıyla çoğalt­ma tekniğinden yararlanarak ilk re­simli kitabı, bunun için gerekli olan ilk döküm yazılarını, ilk resim kalıpları­nı gerçekleştiren basımcıdır.

İbrahim Müteferrika’nın kurduğu matbaada, kendi döneminde basılmış yapıtlar:

1. Kitâb-ı Lugât-ı Vankulı (Vankulu Sözlüğü, 1729),
2. Tuhfet-ül Kibâr fi Esfâr-ül-Bihâr (Deniz Kitap­ları Üstüne Uluların Armağanı, 1729),
3. Târih-i Seyyâh (Gezgin Tarihi, 1730),
4. Târih-ül-Hind-ül-Garbî-ül- musemmâ bi Hadîs-i Nev (Yeni Hadis­le Adlandırılmış Batı Hint Tarihi, 1730),
5. Târih-i Timur Gürgân (Ti­mur Gürgân Tarihi, 1730),
6. Târih-i Mısr-el-Cedid ve’l Kadîm li-Süheyli Efendi (Süheyli Efendi’nin Eski ve Ye­ni Mısır Tarihi, 1730),
7. Grammaire turque (Jürk Dilbilgisi, 1730),
8. Gülşen-i Hulefâ (Halifelerin Gül Bah­çesi, 1731),
9. Usûl-ül Hikem fi Nizâmül Ümem (Ulusların [Ümmetlerin] Dü­zeni Üstüne Hikmetlerin Usûlü, 1732),
10. Füyûzât-ı Miknatisiya (Mık­natısın Yararlan, 1732),
11. Cihannümâ (Dünyayı Gösteren [Kitap], 1733),
12. Takvim-üt-Tevârih (Tarih Krono­lojisi, 1734),
13. Târih-i Nâimâ (Nâi- mâ Tarihi, 1735)
14. Tarih-i Râşid Efendi (Raşid Efendi Tarihi, 1741),
15. Târih-i Çelebizâde Efendi (Çelebizâde Efendi Tarihi, 1741),
16. Ahvâl-i Gazâvat der Diyâr-ı Bosna (Bosna Memleketinde Gaza Durumları, 1742),
17. Lisân-ül-Acem (Acem Di­li, 1743),

Hadi Paylaş!