Hücre Öğelerinin Çoğalmaları

Değişik hücre organitlerinin kökenini aydınlatmak her zaman kolay değildir. Gerçekten de, hücre bölünmesi sı­rasında, sürekliliğin kromozomlar tarafından sağlandığı kesindir; bunlar yalnız kendilerine benzer kromozom­lardan kaynaklanır.

Mitokondriler ve plastlar bölünmey­le çoğalır; organitlerde çoğalma olay­larında çok önemli rol oynayan dezok­siribonükleik asidin bulunduğu bilin­diğine göre, çekirdekten başka organitlerin de az çok özerk bir biçimde mi çoğaldığı ya da tersine, çekirdeğin bü­tün durumlarda gerekli mi olduğu so­rusu akla gelebilir. Her durumda hüc­re organitlerinin başlıca bölünme ve evrim biçimleri aşağıdaki gibi gerçek­leşir.

Ergastoplazmanın kökeni pek bilinme­mektedir; kökeninde hücre zarının (en azından belli bir bölümünün) bulun­ması olasıdır. Ribonükleoprotein tane­cikleri, çekirdekten kaynaklanır ama tabakaların yüzeyinde ne biçimde dağıldıkları açıklığa kavuşturulamamış­tır.

Golgi aygıtının önceden varolan öğe­lerin bölünmesinden ya da ergastoplazma sayesinde oluşabileceği düşü­nülür. Hücre bölünmesi sırasında, mitokondriler birbirini izleyen parçalan­malarla taneciklere ayrılırlar. Sözgelimi, su yosunları gibi bazı bitki­lerde, plastların, ancak önceden varolan plastlardan bölünme yoluyla oluştukları sanılır; bu durumda, çekir­dek ya da hücre organitlerinden her­hangi biri kendi başına sürekli bir soy oluşturur. Üst yapılı bitkilerdeyse, ter­sine, plastlar, proplast adlı küçük öğe­lerin yapılanmasından türer; bunlar çift zarlı olan ve içe doğru kıvrımlar göstermeyen küreciklerdir.

Hücre bölünmesi sırasında çok önemli bir organit olan santrozom, çekirdek bölünmesinin başlangıcından az önce bölünür. Normalde bulunan iki santriyolun her biri bir yavru santriyol ve­rir; sonra bir erişkin ve bir yavru santriyol, çekirdeğin öbür kutbuna ulaşmak için yer değiştirirler. Sonuç­ta iki yavru hücrede, ana hücreninkinden gelen santrozomlar bulunur.

Hücre Bölünmesi

Hücre düzeyin­de üreme zorunlu olarak bölünmeyle gerçekleşir. En önemli olaylar çekir­dekte olur. Normal gibi görünen bö­lünme biçimi mitozdur ve birçok türü vardır; ama başlıca olaylar her za­man aynı kalır.

Meyoz, kromozom sayısını yarıya in­diren ilk bir bölünmeden ve bunu iz­leyen olağan bir mitozdan oluşur. Son olarak, çok ender bazı durumlarda, hücreler mitozun normal gidişine uy­gun olarak değü, amitoz denilen ba­sitleştirilmiş bir biçimde bölünürler. Daha yakın zamanlara kadar amitoz­lara bağlanan bazı bölünmelerin as­lında özel tipte mitozlar olduğu orta­ya çıkmıştır.

Bireylerin Üremesi

Bir hücreli canlılarda, her bireyin tek bir hücre­den oluştuğu bilinir; çok hücrelilerde durum kuşkusuz aynı değildir, ama bir hücrelilerde bile, bireyin ve hücre­nin üremesi kavramları birbirinden ayrılabilir. Gerçekte, birey kavramı­nı sınırlandırmak çok güçtür. Üst ya­pılı hayvanlarda çarpıcı olmasına karşın, alt yapılı canlılar ve bitkiler­de çok daha az belirgindir. Örnek ola­rak daldırma bir bitkiyi ele alalım. Belli bir uzunlukta toprağa gömülen bir daim ucundan bütün olarak bitki­nin önceki gövdesine benzeyen bir di­zi sap, yaprak ve çiçekler çıkar; bu­rada, önce belirgin olarak ek biçimin­de bir uzantısı olan bir kök, sonra da aynı gelişmeye ulaşabilen ve ayrı yaşamlar sürdürebüen iki bütün gözlendiği için, hangi noktada iki bi­reyden söz edilebileceği sorulabilir. Sürgünü, sapından koptuğu andan başlayarak bir birey saymak biraz saymacadır. Cinsellik, yaşamın çok özgün yanlarından biridir; hücrenin temel değişikliklerine bağlıdır. Gene­tiğin bilinen yasalarına uygun olarak değişik yeni bireylerin doğmasını sağ­lar.

Mitoz Bölünme

Bir hücrenin mitoz bölünme­si, kendini kromozomların çiftleşme­siyle belli eder. Hücrenin öbür orga- nitleri, hücre bölünmesi sırasmda ger­çekten de basit çiftleşmeyle çoğalsa- lar bile, bu kromozomların bölünme­si ve iki yavru çekirdeğe dağılımı için geçerli değildir. Mitoz, evreleri önemli hücre içi kromozom biçimleriyle belir­lenen bir dizi işleme göre gerçekleşir. Mitozun oluşumu başlıca dört evreye ayrılır.

Mitozun yararı belirgindir: Bu çoğal­ma biçimi hücreye kendi kendini çift­leme olanağım verir.

Bu hücre çoğalması biçimi, hücrele­rin cinsel üremenin yardımı olmaksı­zın üredikleri ya da çoğaldıkları bü­tün durumlarda geçerlidir.