Hücre Farklılaşması ve Sebepleri

Farklılaşma özel niteliklerin edinilme­sidir. Farklı dokuları oluşturan hüc­reler de farklıdır; bununla birlikte, tü­mü de tek bir hücreden gelir. Tek bir hücre düzeyinde, bu farklılaşma ken­dini genellikle morfoloji değişiklikleri ve özel bir davranışın yerleşmesiyle belli eder. Bir yönde farklılaşma en sık olarak hücrenin sahip olduğu öbür olanakların sınırlanmasıyla birlikte gider.

Bir Hücreli Canlılarda Farklılaşma

Bir hücreli canlılar sayıca çok oldukları kadar da çeşitlidirler. Bunlarda birçok farklılaşma bilinir, ama daha önce de söylediğimiz gibi, farklılaşma olarak, gerçekte ilkel tipe uyan farklılaşma kabul edilebilir; Söz­gelimi yer değiştirme, sitoplazmanın amipsi denilen hareketleriyle çeşitli biçimlerde olabilir. Buna karşılık, öbür cinslerde, hücrenin dış biçimi nispeten sabit kalır ve özel organitler olan kirpik ya da kamçılar gelişir. Su­da yaşayan çeşitli cinslerde (dinoflagellatalarm kanatları, diyatomelerin uzun iğneleri, süicoflagellata ya da güneş hayvancıklarının karmaşık bi­çimleri) suda kalabilme yeteneğini ar­tıran farklılaşmalar bilinir.

Çok Hücreli Canlılarda Farklılaşma

Farklılaşma kendini burada çok açık seçik olarak belli eder: Ge­nellikle aynı bireyde birçok hücre cin­sine rastlanır. Aynı biçimde farklılaş­mış hücre topluluklarına doku adı ve­rilir. Bunların her biri farklılaşmamış hücrelerin çoğalması ve farklılaşma­sıyla ortaya çıkarlar; aralarından ön sırada yer alanlarsa kaynaşmaları yumurtanın ortaya çıkmasına neden olan gametlerdir. Bu gametlerin ken­di içlerinde de belirgin bir farklılaş­ma gözlenir. Erkek ve dişi gametler­de çekirdek içeriği aşağı yukarı aynı kalsa bile, birincilerinin hareket ay­gıtı ve enzimsel donanımı olağanüstü biçimde gelişip, sitoplazmaları en aza inerken, dişi gametler hareketsiz ka­lır ve gelişmenin ilk evrelerini destek­leyecek depo maddelerini toplarlar.

Farklılaşmama ve Farklılaşmanın Yitimi

Karmaşık organiz­malarda, erişkin olsa büe, yalnız fark­lılaşmış hücreler bulunmaz. Üst yapılı bitkilerde, sürekli olarak .bireyin ara­lıksız büyümesini sağlayan, farklılaş­mamış hücre bölgeleri kalır. Bu hüc­reler daha sonra çeşitli dokuların olu­şumunu sağlar. Hayvanlarda da, farklılaşmadan kalan ve yerine göre farklılaşabilen hücreler bilinir. Bazı­ları neoblast, bazıları histiosit (doku hücresi) adını alır. Buna karşılık, sü­rekli yenilenen dokulardaki (kan ve sperma yapıcı dokular, vb.) ana hücreler, farklılaşmamış olarak kabul edilemez; bunlar çok büyük bir bölün­me yeteneği olan, ama farklılaşmış bir soya bağlı hücrelerdir.

Farklılaşma yitimi, farklılaşmış bir hücrenin farklılaşmamış duruma ge­ri dönmesidir. Bu olay uzun tartışma­lara konu olmuştur. Bazı durumlarda (nedbeleşme, kanserleşme) olası gibi görünmektedir.

Farklılaşma Sebepleri

Hücre farklılaşmasının düzenlenmesiyle ilgili birkaç yasa ve farklılaşmanın temel nedenleriyle ilgili olarak aşağı yuka­rı hiçbir şey bilinmez. Hücrenin fark­lı oluşturucularının üstlendiği görevi belirlemek amacıyla çeşitli deneyler yapılarak, daha önceden çekirdeği alman yumurtalara farklılaşmış hüc­relerin çekirdekleri ekildi. Bu deneyler, çekirdeğin alındığı hücre ne ka­dar yakın bir zamanda farklılaşmış­sa o kadar başardı olmuştur. Art ar­da ekimler, çekirdeğin özelliklerini uzun süre koruyabildiğini göstermiş­tir, ama bu farklılaşma etmeninin sitoplazmada bulunduğu yadsınamaz biçimde kanıtlanamaz. Öte yandan, bir cinsin çekirdeklerinin, bir başka cinsin çekirdekleri çıkarılmış hücre­lerine ekilmesi, çekirdeklerin sürekli yönlendirici bir görevi olduğunu gös­termiştir.

Hadi Paylaş!