Bir molekülün su etkisiyle bölünmesi. Canlı ortam sürekli sulu çözelti halinde olduğundan, hidroliz tepkimeleri, biyokimyada büyük önem taşırlar; kimyadaysa organik bireşimlerde etkili bir rol oynarlar. Hidroliz tepkimeleri tam olabilir,ama çoğu zaman, sınırlıdırlar ve dengelere yol açarlar. Bununla birlikte, tepkime ortamını değiştirerek bunları tamamlanmış hale getirme olanağı vardır. Söz konusu tepkimeler yavaştır, ama, uzun süre kaynatma ya da otoklavla, yani yaklaşık 150-200°C’lık sıcaklıklarla hızları artınlabilir. Katalizör kullanımı da hızın artırılmasını sağlar.
Başlıca Hidrolizler
Çok sayıda bileşik, hidroliz edilebilir: 1. Metal karbürler, hidrürler, nitrürler ve tepkimenin tam olduğu fosfürler; 2. amidler, aminler, sodyumlu (R-Na) ya da sülfonlu(<p-S03H) türevler; 3. çok ani olarak hidroliz olan organomagnezyum (RMgX) türevleri (dolayısıyla magnezyum türevleri tümüyle susuz bir ortamda hazırlanmalıdır); 4. iyi birer alkol hazırlama maddesi olan halojenli türevler; karbonat (sodyumun) ve oksitlerin (kurşunun,gümüşün) kullanılması, oluşan hidrojen halojenürün bağlanmasını sağlar:
R-X+H-OHü R-OH+H-X;
5. esterler: Bu, yavaş, tersinir ve aşağı yukarı ısısız bir tepkimedir:
R-C00-R’+H20 * R-COOH+R’-OH.
Tepkimeye doğrudan karışan ama sonuçta yeniden oluşan OH” iyonları, tepkimeyi katalizlerler, buna karşılık, bu iyonlar tepkimeyi aşağı yukarı tamamlayarak oluşan asitle tepkirler: Bu, sabunlaşma tepkimesidir. Yağlı maddelerin hidrolizinden, sanayide, gliserol, sabun ve mum üretiminde yararlanılır. Söz konusu tepkime H+ iyonları tarafından da katalizlenir; 6. enerji verici besinler, glikoz moleküllerinin birleşmesiyle oluşmuş büyük moleküller (glikozitler, nişasta, vb.), aminoasitler (proteinler), gliserol molekülleri ve yağ asitleri (lipitler) sindirim sırasında bozunurlar. Bo- zunmalar, hidrolazların (enzimler) katalizlediği hidrolizlerdir; sulu ortam öylesine büyüktür ki, bu dengeler sık sık sağa doğru kayar: Nişasta (C6H10O5) n+nH20 ^ nC6H1206 glikoz.
Son Yorumlar