Geleneksel Türk sanatlarından birini seçerek bu sanat hakkında araştırma yapınız.

Geleneksel Türk sanatlarından birini seçerek bu sanat hakkında araştırma yapınız. Bu sanatların geçmişten günümüze değişim ve sürekliliğini değerlendiriniz. Bu soruya, halı dokumacılığı, ahşap işlemeciliği ve çinicilik hakkında bilgi vereceğim.

Halı Dokumacılığı

Dokumacılık çok eski sanatlardan biridir. İlk insanlar vücutlarını dış etkenlerden korumak için hayvan derilerini kullanmışlardı. Önce hayvan postları ve deriyle daha sonrada bitki sap ve lifleriyle dokuma yapmayı öğrenmişler. Bitki saplarıyla başlayan dokumacılık, yün ve pamuktan dokumalarla günümüze kadar gelmiştir. Elde edilen lifler uzun olmadığından dokumaya elverişli değildi. Bitkisel veya hayvansal liflerin birbirine eklenerek iplik yapılması, istenilen uzunlukta dokumalar yapma olanağı vermesi bakımından önemli bir buluş olmuştur.

Bilinen en eski halı, M.Ö. 5-3 yüzyıllar arasında Orta Asya’da dokunan ve dokunduğu bölgenin adını alan Pazırık halısıdır. Kirkitli dokumaları bulan ve geliştirenler Türklerdir. Kirkitli (kilim, cicim, sumak, zili, halı) dokumalar, Türklerin Orta Asya’dan göç etmesiyle dünyaya yayılmıştır. İnsanların, konutların döşenmesinde örtü ve yaygı gereksinimlerini karşılamak amacıyla yün ipliklerini

birbiri arasından bir alt bir üst geçirerek ilk önce kilim yaptıkları, sonradan da bu ipliklerin arasına kısa yün ipliklerini düğümleyerek halıyı buldukları sanılmaktadır. Geleneksel Türk el sanatları, Anadolu’nun binlerce yıllık tarihinden gelen çeşitli uygarlıkların kültür mirasıyla kendi öz değerlerini birleştirerek zengin bir mozaik oluşturmuştur. Dokumacılık Anadolu’da çok eskiden beri yapılagelen, çoğu yörede geçim kaynağı olmuş ve olmaya devam eden bir el sanatıdır. Kilim, cicim, zili, sumak ve halı dokumalar bugüne kadar dağınık olarak Türkiye’nin hemen her yerinde dokunmuş ve dokunmaktadır.

Türkiye’nin doğal koşullarının değişik ve tarih boyunca çeşitli kültürlere yuva olmasından dolayı bu dokumalar, teknikleri ve desenleri bakımından çok çeşitlidir. Ancak bölge özellikleri göstermekte ve geleneksel olarak yapıldıkları için bilhassa desen bakımından çok az değişmektedir. Bu nedenle kolaylıkla tarihsel sıralama yapılamamaktadır. Sadece renklerinden, sentetik boyaların ülkemize giriş tarihi olan 1880 ve 1890 sonrası veya öncesi olarak tarihlendirme yapılabilmektedir. Bu da her zaman geçerli olamaz.

Ahşap Süslemeciliği (İşlemeciliği)

Ahşap İşlemeciliği Türk El Süsleme Sanatları alanında en önemli yerlerden birine sahiptir. Osmanlı da ağaç işçiliği çok önemli yer tutsa da bu iş gerek hobi olarak gerekse maddi kazanç kapısı olarak yapılması çok eski dönemlere uzanır.

Bu işi meslek olarak yapan ve ağaç işleme zanaati ile uğraşan marangozlar vardır. Ağacı doğal halinden saf halinden alıp kesme, biçme, zımparalama gibi işlemlerden geçirilerek nesnelerin ortaya çıkmasına çalışır. Bununla birlikte ahşap malzemeleri, isteğe göre işlenerek ve belirli şekillere getirilerek, binalarda gerekli yerlere yerleştiren ve bu ahşap işini yapan kişilere de dülger denir. Dülgerler bugünkü yapıların ve tarihi dediğimiz geleneksel ahşap evlerin yapımını uygulayan eski ustalardır. Bu ustalar yatıkları işlere göre ana olarak ikiye ayrılırlar. Bunlar Tekne marangozu ve klasik marangozluktur.

Orta Asya’daki bazı kazılar ele geçen çeşitli ahşap işler Türklerin uzun yıllar öncesinden beri ahşapla ilgilendiklerini göstermiştir. Bununla birlikte, Türklerin Anadolu’ya girmesiyle birlikte özellikle Selçuklular döneminde gelişerek orijinal bir üslup oluşturan ahşap işçiliği, Beylikler döneminde de aynı geleneği sürdürmüş. Bununla birlikte Osmanlıda da bazı dönemlerde bu sanat dalı çok ön plana çıkmıştır. Bu dönemlerdeki ahşap işlemeciliği sanatçıları çok çeşitli özgün bir çok eser vermiştir. Özellikle ceviz, elma, armut, sedir, abanoz ve gül ağacından yapılan minber, pencere, kapı, sütun başlıkları, kirişler, bahçe kapıları, yazı oymacılığı eserleri, rahleler vb. günümüze kadar ulaşan eşsiz eserlerdir.

Osmanlı ağaç işçiliğinde bezeme olarak rûmili kompozisyonlar ve sık sık çiçek motifleri kullanılmıştır. Ağaç işçiliğinde kündekari (minberlerde), kafes (kirişlerde), ajur (rahlelerde), boyama teknikleri (sütun başlıklarında), oyma (kapı ve pencerelerde) kullanılan teknikler olarak önem kazanmıştır.

Çinicilik

Türklerde çinicilik çok eski sanatlar arasında yer alır. “Selçukluların yapı süslemelerinde kullandıkları, yeni renk ve motifler katarak geliştirdikleri bu sanat dalının en güzel örnekleri Konya’da Alâettin Camii avlusundaki kümbetlerde, Sırçalımedrese, Karatay Medresesi gibi tarihi anıtlarda görülür. Bursa’nın başkent olduğu yıllarda Osmanlılar çiniciliğe büyük önem verdiler ve Selçuklulardan aldıkları sanatı onların motiflerinden yararlanarak geliştirdiler. XIII. yüzyılda Türk çiniciliği şekil, renk, süs yönünden parlak bir düzeye ulaştı. O tarihlerde özellikle İznik’te kurulan atolyelerde çok güzel çiniler yapılıyordu. Daha sonraları bu atolyeler Bursa, Kütahya, Çanakkale gibi yerlerde de yaygınlaşmıştı. XIV. ve XV. yüzyıllarda özellikle Bursa’da yapılan camilerde (Yeşil Cami, Yeşil Türbe, Muradiye ve Orhan camileri), İstanbul’da Fatih’in yaptırdığı Çinili Köşk’te kullanılan çiniler, bu sanatın en güzel örnekleri arasındadır. Türklerde XVI. yüzyılın başlarında duvar çiniciliğinin önem kazandığı görülür. Aynı zamanda çinicilikte başarıyla kullanılması zor sayılan bazı renklerden çok iyi sonuçlar alınması da dikkati çeker.

XVII. yüzyılda Türk çiniciliği gerilemeğe başladı, daha sonraki dönemlerde Türkiye’de çinicilik bir sanat kolu olarak önemini sürdürdü, ama XVI. yüzyıl, çinicilikte en parlak devir olarak kalmağa devam etti.

Çiniciliğe, Cumhuriyet döneminde de önem verildi. Sümerbank’m işlettiği Yıldız Porselen Fabrikası eski çini örneklerinin tekrarında ve yeni modellerin geliştirilmesinde büyük başarı gösterdi. Kütahya’daki çinicilik çalışmaları da gelişerek varlığını korudu. Özel atelyeler çağdaş sanat anlayışına uygun çinilerle bugünün mimarlığına büyük katkıda bulundu.

Hadi Paylaş!