Aldığımız besinlerin bir kısmı büyüme ve gelişmeyi, bir kısmı da canlılığın sürdürülebilmesi için gerekli enerjinin oluşmasını sağlar. Günlük hayatta hareket etme, çalışma, konuşma ve benzeri etkinlikleri gerçekleştirebilmemiz için enerjiye gereksinim duyarız. Kalp, mide gibi iç organlarımızın çalışması için de enerji gerekir. İhtiyacımız olan enerjinin kaynağını aldığımız besinler oluşturur.
İnsanlarda olduğu gibi tüm canlılar yaşamlarını sürdürebilmeleri için enerjiye ihtiyaç duyarlar. Fotosentez yapma yeteneği olan bitkiler, algler ve bazı bakteriler güneş enerjisini, kullanılabilir enerjiye dönüştürürler. Tüketiciler adı verilen diğer canlılar ise enerji ihtiyaçlarının bir kısmını üreticilerden, bir kısmını da birincil veya ikincil tüketicilerden karşılarlar.
Solunum Nedir?
Canlıların temel özelliklerinden biri de solunum yapmalarıdır. Bildiğiniz gibi aldığımız besinler sindirim siteminde çeşitli işlemlerden geçirildikten sonra parçalanır. Enerjinin oluşabilmesi için besinlerin hücrelere kadar taşınması gerekir. Hücreler enerji kaynağı olarak en çok glikoz (basit şeker) molekülünü kullanırlar. Glikozun oksijenle yakılması olayına solunum adı verilir. Glikozun hücrelerde yakılması sonucunda ATP (adenozin trifosfat) molekülü sentezlenir.
ATP molekülü, adenin bazı ile riboz adı verilen şeker ve 3 fosfat molekülünden oluşur. Besinlerin hücrelerde yakılması sırasında açığa çıkan kimyasal enerji ile ATP sentezlenir. Fotosentezde ise ATP ışık enerjisinden üretilir. ATP’nin yapısında bulunan fosfatlar arasındaki bağlar oldukça yüksek enerji taşır. ATP’den bir fosfatın ayrılması sırasında önemli miktarda enerji açığa çıkar. Canlılar enerji ihtiyaçlarını bu enerjiden karşılarlar.
Fotosentez, bitkilerin besin yapması; solunum ise tüm canlılarda besinlerin hücrelerde yakılması olayıdır. Fotosentez sadece ışıklı ortamlarda gerçekleşir. Bitkilerin yapraklarının dökülmesi veya ışık almaması durumlarında fotosentez durur. Fakat bitki bir süre fotosentez yapmasa da yaşamaya devam eder. Sizce aynı durum solunum için de geçerli olabilir mi?
Solunum olayı gece ve gündüz sürekli devam eder. Solunum duracak olursa canlı yaşamı tehlikeye girer. Canlılarda oksijenli solunum ve oksijensiz solunum olmak üzere iki çeşit solunum görülür. Oksijen kullanılarak yapılan solunuma oksijenli solunum adı verilir. Oksijenli solunum sırasında besinlerin oksijen ile yakılması sonucunda enerji üretilirken karbondioksit açığa çıkar.
Kireç suyu, karbondioksidin ayıracıdır. Karanlık ortamda bırakılan saksı bitkisi fotosentez yapamaz fakat solunum yapmaya devam eder. Bu yüzden, solunum sırasında açığa çıkan karbondioksit bitkinin yanında bulunan kireç suyunun renginin değişmesine neden olur.
Bitkiler, hayvanlar, insanlar ve mantarlar oksijenli solunum yaparlar. Oksijenli solunumda hücrenin sitoplazmasında bulunan mitokondriler görev alır. Besinlerin yakılması için mutlaka oksijen gerekli midir? Oksijen olmadan da solunum yapılabilir mi?
Bazı canlılar yaşamlarını sürdürebilmek için gerekli olan enerjiyi oksijen kullanmadan da sağlayabilirler. Bazı bakterilerde, maya mantarlarında ve bazı omurgalı canlıların kas hücrelerinde oksijensiz solunum gerçekleşir. Oksijensiz solunum sonucunda oluşan ATP miktarı, oksijenli solunum sırasında oluşan ATP miktarına göre daha azdır. Bu nedenle oksijensiz solunum enerji ihtiyacı az olan canlılarda görülür.
Kol ve bacak gibi organlarımızın hareket etmesini sağlayan çizgili kas hücrelerine yeterli miktarda oksijen gelmezse oksijensiz solunuma başvurulur ve böylece kasların daha iyi çalışması sağlanır.
Örneğin, günlük hayatta uzun mesafe koşma, yük taşıma veya inşaat işleri gibi aktiviteler sırasında solunum yoluyla alınan oksijen yeterli olmayabilir. Bu durumda kaslar için gerekli olan enerji oksijensiz solunumla karşılanır. Oksijensiz solunum hücrenin sitoplazmasında gerçekleşir.
Fotosentez denklemi
Oksijenli solunum linki
Fotosentez ve Oksijenli Solunum İlişkisi, Fotosentez sırasında su ve karbondioksit kullanılarak besin ve oksijen elde edilirken solunum sırasında besinlerin oksijenle yakılması sonucunda enerji ile birlikte su ve karbondioksit açığa çıkar. Buna göre fotosentez ve solunum birbirinin tersi olaylardır.
Son Yorumlar