Fiil kök veya gövdelerinden belirli eklerle türetilen ,fakat fiil özelliğini yitirerek cümle içerisinde isim,sıfat ve zarf olarak karşımıza çıkan kelimelere fiilimsi denir.
Fiilimsiler fiilerin aldığı şahıs eklerini, haber ve dilek kiplerini alamazlar.Yalnızca olumsuzluk ” -me,-ma, -mez,- maz ” eklerini alabilirler.
Fiilimsiler; isim fiil, sıfat fiil ve zarf fiil olmak üzere üçe ayrılır.Bunların her biri için farklı fiilimsi ekleri vardır.Bu ekler mutlaka fiil kök veya gövdelerine gelmek zorundadır.Eklendikleri fiilleri cümlede “isim, sıfat, zarf” yaparlar.
Okurken bütün dertlerimizi bir kenara bırakırız. (-ken eki okumak fiiline gelmiş ve sözcüğü eylemsi yapmıştır. Zarf görevindedir.)
Çocukken öğretmenimiz o kitabı bana vermişti. (-ken eki çocuk ismine gelmiştir burada eylemsi yoktur.)
1-İsim Fiil (Mastar)
Fiillere getirilen “-ma, -ış, -mak” ekleri ile yapılır. Bu ekler büyük ünlü uyumu kuralına göre eklendiği için “-ma, -me, -ış, -iş, -uş, -üş, -mak, -mek” şekillerinde de karşımıza çıkabilir. Fakat ezberimizde kalıcı olması için “-ma, -ış, -mak” eklerini bilmemiz yeterlidir. Bu ekler fillere gelerek onları cümle içinde “isim” yaparlar.Okuma, gülüş,yazmak,bekleyiş,yüzmek …
Günlük yazmak beni rahatlatıyordu.
Onun bana son kez sarılışını unutamam.
Gülüşü ile herkesin dikkatin, üstüne çekti.
Günlerce onun gelmesini bekledim.
NOT:İsim fiilere olumsuzluk eki olan -me -ma isim fiil eklerinden önce gelir.
“Onun gelmemesi beni mahvetti.” Cümlesinde altı çizili olan -me eki olumsuzluk ekidir.ikinci gelen -me eki ise isim fiil ekidir.
NOT:Olumsuzluk eki ile karıştırmamalıyız.
Güzel konuşma sanatı iletişimde önemlidir. Altı çizili olan -ma isim fiil ekidir.
Büyüklerine karşı yüksek sesle konuşma. Altı çizili olan -ma olumsuzluk ekidir.
NOT:Bazen isim fiil eki almış olmasına rağmen fiilimsi olarak kabul edemeyeceğimiz sözcükler vardır.Kalıplaşmış olarak varlık isimleridir.
Kış günü dondurma yersen hasta olabilirsin.
Çakmağını yine kaybetti.
NOT:Fiilere iş, hareket, oluş bildirmeleri bakımından bezerler ama cümlede tek başına yüklem olamazlar.Yüklem olması için isimler gibi ek-fiil almaları gerekir.
“En büyük hayalim yüzmekti.” cümlesindeki “yüz” fiili “mek” isim fiil ekini alarak fiilimsi olmuştur. “mek” ekinden sonra gelen “ti” eki ise ek fiile gelmiş görülen geçmiş zaman ekidir. Bilindiği gibi ek fiiller sözcükle birleşik yazıldığında “i” fiili düşer yanındaki kip eki sözcükle birleştirilir. Ek fiil düşmeseydi yukarıdaki cümle;
“En büyük hayalim yüzmek idi.” şeklinde olacaktı.
2-Sıfat Fiil (Ortaç)
Fiillere getirilen “-an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş” ekleri ile yapılır. Bu ekler de büyük ünlü uyumu kuralına göre eklendiği için “-an, -en, -ası, -esi, -maz, -mez, -ar, -er, -dık, -dik, -duk, -dük, -acak, -ecek, -mış, -miş, -muş, -müş” şekillerinde karşımıza çıkabilr. Fakat daha rahat ezberleyebilmemiz için “-an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş” eklerini bilmemiz yeterlidir.
Gelen adamı daha önce buralarda daha önce hiç görmedim.
Kapadokya kesinlikle görülesi gereken bir yer.
Görünmez kaza dedikleri bu olsa gerek.
Her an bir tanıdık çıkacak diye korkuyordum.
Gelecek güzel günler var.
Ölmüş eşşek kurttan korkmaz.
NOT: -mez, -maz ekleri geniş zamanın olumsuzu ile karıştırılmalıdır.
Dönülmez akşamın ufkundayız vakit çok geç. Altı çizili olan ek sıfat fiil ekidir.
Bu kavşaktan sola dönülmez. Altı çizili olan ek geniş zaman kipinin olumsuzluk ekidir.
NOT: -ar,-er ekleri geniş zamanın ekleri ile karıştırılmamalıdır.
Çok gülen çok ağlar. Altı çizili ek geniş zaman ekidir.
Ağlar gözlerle bana bakıyordu. Altı çizili ek sıfat fiil ekidir.
NOT: -miş,-mış ekleri geçmis zaman eki ile karıştırılmamalıdır.
Okumuş insanlar daha kültürlü. Altı çizili ek sıfat fiil ekidir
Filiz de o kitabı okumuş. Altı çizili ek Öğrenilen geçmiş zaman kip ekidir.
NOT: -ecek,-acak gelecek zaman eki ile karıştırılmamalıdır.
Yapılacak işleri öncelik sırasına göre dizdik. Altı çizili ek sıfat fiil ekidir.
Yarın annem incir reçeli yapacak. Altı çizili ek gelecek zaman kip ekidir.
NOT:Fiilimsiler basit yapılı bir cümleyi birleşik yapılı bir cümle haline getirebilir.Cümlede fiilimsinin bulunduğu kısım, yan cümle olarak adlandırılır.
“Gülü seven dikenine katlanır.” cümlesinde seven fiilimsidir.Cümlenin yüklemi katlanır, öznesi gülü seven dir. o halde fiilimsi yan cümle olarak karşımıza çıkar.
3-Zarf Fiil / Bağ Fiil (Ulaç)
Fiillere getirilen “-ken, -alı, -madan, -ince, -ip, -arak, -dıkça, -e….-e, -r…..-maz, -casına, -meksizin, -dığında” ekleri ile yapılır. Bu ekler de ünlü uyumlarına göre değişkenlik gösterebilir. Cümlede Zarf görevinde kullanılmalarını sağlar.
Gelirken yavru kedi gördüm.
O makineyi yapalı çok olmamıştı.
Kimseye görünmeden geldim.
Sen gidince yokluğuna dayanamadı.
Evden telefonu alıp cıktım.
Telefon çaldığında Müge uyuyordu.
Ağlaya ağlaya gözleri çıktı.
Küçücük bebeği dövercesine seviyordu.
Son Yorumlar