1.4. Dişliler Fotoğraf 2.21 ’de eski bir duvar saatinin dıştan ve içten çekilmiş fotoğraflarını görmektesiniz. Evlerinizde bulunan kurmalı saatlerin veya oyuncakların içini açarsanız bu fotoğraftakine benzer sistemlerle karşılaşırsınız. Bu sistemler farklı büyüklüklerdeki dişli adı verilen basit makinelerden oluşur.
Matkaplardan robotlara kadar birçok makinede dişli sistemleriyle karşılaşmamız mümkündür. İçinde döndürülmesi gereken bir parçası olan aracın mutlaka bir dişli sistemi vardır. Dişliler tek başına kullanılamaz. Sistem için en az iki dişli çark gerekir. Bu sistemler hareketi bir parçadan diğerine aktarabilir ve hareketin yönünü tersine çevirebilir (Şekil 2.4). Farklı çapta dişliler kullanılarak dönme hızı azaltabilir ya da artırılabilir (Şekil 2.5). Şekil 2.5’te hareket, büyük dişliden küçük dişliye aktarıldığında bu dişlideki hareketin hızı büyük dişliye göre artar mı, azalır mı? Neden? Tartışınız. Bir dişlideki dönme hızının azaltılarak aktarılması için ne yapılması gerekir Tartışınız.
Hareket büyük dişliden küçük dişliye aktarıldığında hareket hızı artar. Küçük dişli merkezi daha çok döner. Bir dişlideki dönme hızını yavaşlatmak için, kendisinden daha büyük bir dişliye hareketi aktarması gerekir.
Şekil 2.6’daki gibi üç dişli kullanılarak aktarılan hareketin yönü değiştirilmeden hızı değiştirilebilir. Dişlilerde kuvvetten kazanç sağlanabilir ancak diğer basit makinelerde olduğu gibi enerji kazancı olmaz. Bu nedenle dişliler de büyük yükleri daha az kuvvet kullanarak kaldırma, yani iş yapma kolaylığı sağlar. Günlük yaşantınızda dişlilerin kullanıldığı alanlara örnekler verebilir misiniz?
Günlük hayatta dişliler bir çok alanda kullanılır. Bisikletlerde, saatlerde, arabalarda, matkap gibi araçlarda v.s.
Bulalım
Yanda verilen dişlilerden K dişlisi ok yönünde döndürüldüğünde M, N ve P dişlilerinin dönüş yönleri nasıl olur? Defterinize çizerek oklarla gösteriniz. Aktarılan hareketlerin hızlarındaki artma ve azalma durumlarını açıklayınız.
M dişlisi K dişlisinin ters yönünde, N dişlisi K dişlisinin döndüğü yönde, P dişliside K dişlisinin ters yönünde hareket eder. M dişlisi K dişliseinden çok az küçük olduğu için hareketi K dişlisine göre daha hızlıdır. N Dişlisi K ve M dişlisinden çok küçük olduğu için dönüş hızı en yüksek olan dişli N dişlisidir. P dişlisi N dişlisinden çok büyük olduğu için N dişlisine göre hareket hızı daha yavaştır.
Dijital olmayan saatlerde; saat, dakika, saniye ve tarih gibi ayarlar saatlerin içinde bulunan dişliler sayesinde kontrol edilir.
Son Yorumlar